جامعه ی مدرن چه بر سر فرزندان ما می آورد!؟

یادداشتی از احمد علیزاده

اجازه بدهید یادداشت را با این مقدمه شروع کنم که این پرسش ها افکارعمومی و ذهن خانواده ها و به طور کلی جامعه ما را به خود مشغول کرده است. همه ما اتفاق نظر داریم که رفتارهای پر خطر در تمام کشورها علی الخصوص در قشر کودکان و نوجوانان شایع است و برای پیشگیری ازاین رفتارها برنامه هایی اجرا می کنند. پاسخ به این پرسش ها جلسات و فضای بیشتری می طلبد منتهی در این مجال به مختصری از آن بسنده می کنیم.

به صورت کلی عوامل مخاطره آمیز برای کودکان و نوجوانان در چهار بعد خانوادگی، فردی، محیطی ،فرهنگی دسته بندی می شود .

در بعد خانوادگی، چهار عامل فقر، طلاق، اعتیاد و بدسرپرستی اکنون از جمله عواملی هستند که زمینه ی خطر پذیری کودکان و نوجوانان را فراهم کرده اند. بررسی ها نشان می دهند که بسیاری از رفتارهای مخاطره آمیز کودکان و نوجوانان از جمله «خودکشی» و «آسیب رساندن به خود» به دلیل شرایط نامناسب زندگی در خانواده ها روی داده اند.

در بعد فردی متغییرهای چون افسردگی و اضطراب کودکان و نوجوانان را تهدید می کند. همین شاخص های عدم سلامت روان، زمینه ی رفتارهای مخاطره آمیز را فراهم می کنند.

در بعد محیطی کوکان و نوجوانان با خطرات گوناگون روبرویند. از جمله خشونت و بهره کشی یا به عبارتی آنچه کودک آزاری و سوء رفتار یا سوء استفاده ی جنسی خوانده می شود.

در بعد فرهنگی نیز نکته مهم این است که سبک زندگی کودکان و نوجوانان ما تغییر کرده است. اکنون ارزش «موفقیت» به یکی از اولویت های آنان تبدیل شده است.این ارزش زمانی خود را در پیروزی در کنکور، زمانی درکسب ثروت، زمانی در کسب شهرت و نیز دیگر نمونه های مشابه نشان می دهد و نوجوانان برای همین ارزش موفقیت حاضر به ریسک با خطر پذیری بالا می شوند.نوجوان ما اکنون برای پیروزی در کنکور و امتحان حاضر می شود ریسک مصرف داروهای مختلف را بپذیرد. برای کسب ارزش شهرت به عنوان کسی که تناسب اندام ورزشی دارد هر داروی انرژی زای را مصرف می کند. نوجوان ما برای اینکه شبیه ستاره ها باشد، الگوی پوشش، الگوی اخلاقی ، الگوی گفتاری ،الگوی مصرف ، الگوی دوست یابی،الگوی زندگی و معاشرت های اجتماعی آنان، همه را شبیه سازی و همانند جویی می کند.برای اینکه فالوئر بیستر داشته باشد و برای این که لایک بیشتر دریافت کند دست به هر ریسکی می زند و حاضر است هزینه ی آن را نیز بپردازد.تیغ زنی می کند و عکس آن را منتشر می کند،تصویر قلیان و سیگار کشیدنش را به اشتراک می گذارد، حتی مواد هم مصرف می کند گویا در مسابقه ای رقابت می کند که هیچ مرزی ندارد.سر انجام وقتی رویای موفقیت به هر دلیلی از بین می رود او نیز هویت و رویایی را که برای آینده خود ساخته بود را از دست رفته می بیند و عاقبت دست به خطر بزرگتری به نام خودکشی یا آسیب رساندن به خود می زند.

همانطور که در بالا ذکر شد گرایش کوکان ونوجوانان به رفتارهای پر خطر افزایش پیدا کرده است .از جمله رفتارهای مخاطره آمیز که نگران کننده است «خشونت و آسیب رساندن به خود» است که ترکیب این دو اکنون خود را در پدیده «خودکشی و تیغ زنی » نشان می دهد.مجموعه ای از عوامل دست به دست هم داده تا رفتارهای مخاطره آمیز در کودکان ونوجوانان تشدید یابد ازجمله: آمار طلاق ،دسترسی آسان به دخانیات ، داروها والکل ، مواد،رسانه های جدید .مواردی که ذکر شد برای کودکان و نوجوانان فرقی هم نمی کند که فقیرند یا برخوردار.

چه باید کرد؟

– بسیاری از آنچه بدان اشاره شد، با نقش آفرینی فعال خانواده،قابل پیشگیری،کنترل و کاهش است.

– فرزندانمان را به عنوان یک کودک و نوجوان به خوبی بشناسیم و خطرها را برای آنان شناسایی کنیم.

– سلامت روانی اجتماعی فرزندانمان را جدی بگیریم.

– به سبک فرزندپروریمان دقت کنیم.

– به سبک زندگی فرزندانمان توجه کنیم .

– به الگوی معاشرت و دوستی آنان توجه کنیم .

– بر رفتار فرزندانمان در استفاده از فضای مجازی ، دقت و نظارت داشته باشیم.

– به نشانگان خطر در فرزندانمان دقت کنیم.

– دقت کنیم که چه محصولات فرهنگی را برای فرزندانمان تهیه میکنیم .

– دوست و مددکار فرزندانمان باشیم .

نکته اصلی: کانون گرم خانوادگی را می توان موثرترین عامل برای پیشگیری از گرایش نوجوانان وجوانان به بزهکاری دانست.زیرا خانواده جایگاه اصلی رفع خلاء عاطفی در فرزندان است .در خانواده است که می توان با کاربست شیوه های صحیح تربیت فرزند، پرهیز از تهدید فرزندان ،مهرورزی به آنان ، مانع از ایجاد اختلالات فردی و خانوادگی شده و در نهایت فرزندان را از آسیب های اجتماعی برحذر داشت.

احمد علیزاده

کارشناس ارشد علوم تربیتی و آموزش