تینووی مه هابادی اولین کتاب مصور تاریخ ادبیات کردی را منتشر می کند

کریم صوفی مولودی” متخلص به (تینووی مه هابادی) متولد ۱۳۳۹مهاباد، شاعر، نویسنده، عکاس و شاگرد استاد هێمن است. از این شاعر و نویسنده ی مهابادی تا کنون ۳ کتاب شعرکلاسیک و نو به نام های( مومیاێکان، به فرینه خه یاڵ، وه رزی پێنجه م)، کتاب طنز در ادبیات کردی(مجموعه طنز به زبان کردی)، کتاب (تاریخ عکاسی در جهان، ایران و کردستان)، ۲ کتاب مجموعه ی مقالات، کتاب شعر (طوارق)به زبان فارسی که بیان عقاید معنوی و آیینی شاعر می پردازد و چندین و چند مقاله به زبان های کردی و فارسی در مجلات

صوفی مولودی معتقد است؛ “در هر بخش از ادبیات  کردی خلائی را احساس کنم در آن زمینه اقدام به کار خواهم کرد و به تحقیق و پژوهش می پردازم و تاکنون نیز اساس کتاب ها و مقالاتم نیز بر همین منوال بوده است”.

وی نویسنده ی کتاب  کردی ” ژیننامه ی ۶۰۰ شاعیر و نووسه ری کورد”( زندگینامه ی ۶۰۰ شاعر و نویسنده ی کرد) است؛ کتابی تاریخ ادبیات کردی که برای اولین بار به شکل مصور در دست تالیف است.

خبرنگار کردپرس در  گفت و گو با  “کریم صوفی مولودی” ضرورت تالیف تاریخ ادبیات و محورهای کاری کتاب ایشان را بررسی کرده است.

تا کنون چند اثر در زمینه ی تاریخ ادبیات کردی نگاشته شده است؟

کتاب تاریخ ادبیات ۷ جلدی دکتر “معروف خزنه دار” به شرح حال حدود ۱۵۰ نفر از شاعران پرداخته است و حدود ۱۰ سال قبل نگاشته شده است. کتاب با وجود پرداختن به زندگینامه ی تعداد زیادی از شاعران تکمیل نیست و از بسیاری از شاعران معاصر مناطق کردنشین در کتاب نامی برده نشده است. کتاب با توجه به تحقیقات گسترده ایی که در شرح حال شعرا به انجام رسانیده اما نیاز به تکمیل شدن دارد. در حقیقت تاریخ ادبیات باید به دور از منطقه گرایی نوشته شود البته این امر در کتاب تاریخ ادبیات دکتر خزنه دار مشاهده می شود و تنها به تکمیل شدن اطلاعات و به روز رسانی احتیاج دارد که این مسئله چیزی از ارزشهای کتاب نمی کاهد. “ملاعبدالکریم مدرس” نیز در کتاب خود( مێژووی ئه ده بی کوردی) از چندین اثر ادیبان نام برده و علاوه بر چاپ آثاری از آنها به تفسیر و شرح آن نیز پرداخته است. “علاالدین سجادی” نیز به همین طریق به ذکر نام شعرا و ادبا(شاعران کرد پارسی گو) پرداخته که این قسم کتب تاریخی می توانند در تاریخ ادبیات کردی سهم به سزایی داشته باشند.

از سویی دیگر “بابا مردوخ روحانی”(استاد شیوا) نیز به بیوگرافی، اتوبیوگرافی و بیبلوگرافی در مورد شعرا و ادبا پرداخته که انصافا کار زیادی روی آن انجام گرفته است. همچنین سایر کتاب هایی که به در این زمینه به چاپ رسیده اند، به طور کلی می توان گفت که در حوزه ی تاریخ ادبیات کردی یک دایره المعارف جامع وجود ندارد.

ضرورت و دشواری های نوشتن تاریخ ادبیات چیست؟

کار کردن در زمینه تاریخ ادبیات دشواری های خاص خود را دارد چرا که باید مطابق آخرین تغییرات و آثار معاصر ادبی بخصوص آن دسته از گنجینه های ادبی که قبلا به چاپ نرسیده اند، به روز رسانی مطالب و اطلاعات در نوشتن تاریخ ادبیات صورت بگیرد. هیچ ملتی بدون درج تاریخ نمی تواند ادامه ی حیات  فرهنگی دهد، بدون شناخت از گذشته نیز نمی توانیم شناخت دقیقی از خود داشته باشیم، بنابراین با شناخت از خود در مرحله ی بعدی می توانیم خود را به دیگران(سایر ملل) نیز معرفی کنیم. به طور کلی بدون شناخت پیشینه ی انواع ادبی و مجموعه ی آثار نمی توان به خلق اثری جدید و تکمیل ادبیات اقدام کرد و این ضرورت وجودی و مطالعه ی تاریخ ادبیات را برای همه ی علاقه مندان و ادبا و شاعران نوپا  را نشان می دهد.

انگیزه ی تالیف کتاب تاریخ ادبیات کردی چگونه شکل گرفت؟

در زمینه کتاب تاریخ ادبیات کردی با مراجعه به چند منبع پیشین متوجه شدم که این منابع تکمیل نیستند و در منابع امروزی نیز در معرفی معاصرین به شرایط مطلوبی نرسیده ایم. از این رو تصمیم گرفتم تا کتابی جامع تر در راستای تاریخ ادبیات کردی به تالیف برسانم. هدف من از نوشتن تاریخ ادبیات کردی، تکمیل منابع پیشین و معرفی آثار ادیبان به زبان کردی و به صورت مصور است که در نوع خود برای اولین بار شکل گرفته است. روش کار بدین نحو است که علاوه بر شرح حال و زندگینامه ی ادبا و شعرا و معرفی آثارشان، عکس آنها نیز در کتاب قرار داده شده است.

ثبت اولین عکس در تاریخ عکاسی به سال ۱۸۲۷میلادی برمی گردد و در ۳۰ سال آغازین عکاسی در اختیار امرا و پادشاهان بوده و پس از آن انتقال هنر عکاسی از فرانسه به سایر مناطق صوورت گرفت. از سالهای ۱۸۷۰ به بعد انتظار می رفت که چهره ی افراد شاخص و مشهور منطقه ی ما هم وجود داشت. به طور مثال عکس استاد وفایی سابلاغی باید در دسترس بود که متاسفانه نتوانستم آن را پیدا کنم، چرا که در زمان ایشان عکاسی وجود داشته و حتی ایشان در اشعارشان به کلمه عکس به معنای عکس امروزی اشاره داشته اند همچنانکه استاد محوی به ترکیبات نقره و چاپ عکس اشاره داشته و عکس هم از او به یادگار مانده است.

اساس کار تالیف کتاب ” ژیننامه ی ۶۰۰ شاعیر و نووسه ری کورد” بر چه محوری است؟

کتاب تاریخ ادبیات کردی در ۳ جلد با عنوان” ژیننامه ی ۶۰۰ شاعیر و نووسه ری کورد” با محوریت موکریان در حال آماده سازی است. البته  در خصوص این ۶۰۰ نفر با توجه به اطلاعات و آماری که جمع آوری شده زندگینامه ی حدود ۴۸۰ نفر مستند است و مابقی اختلافات جزیی در خصوص تاریخ تولد و یا وفات وجود دارد و این ابهام به دلیل ذکر ارقام متفاوت در منابع مرجوع بوده است. ابهام زدایی از این موارد باید با تحقیق گسترده تری در نهایت آماده شود و حتی آخرین آثار چاپ شده ادیبان نیز باید مورد مطالعه قرار بگیرد  و ممکن است بر این تعداد نیز افزوده شود.

اساس این کتاب یا دایره المعارف ادبی- تاریخی تنها حسب آثار کردی نویسندگان و ادبا است و به شاهکارهایی که توسط ادیبان کرد زبان و به غیر از زبان کردی نوشته شده اند در حد اشاره نام برده شده و این امر به دور از تعصب و جهت تعیین دامنه تحقیقات لحاظ شده است.

تقسیم بندی میدانی کتاب تاریخ ادبیات کردی تالیف شما چگونه صورت گرفته است؟

حوزه ی تحقیقات میدانی این کتاب بر این اصول تقسیم بندی شده است.  در منطقه ی مکریان و به مرکزیت مهاباد که آشنایی بیشتری با آن داشته ام، ادیبان را بر اساس متوفیان و کسانی که در قید حیات هستند را محور بندی کردیم و در خارج از منطقه ی مکریان، به سمت سایر مناطق کردنشین، ادیبان متوفی و کتب چاپ شده ی آنها به عنوان سند پذیرفته ام و ادبیات شفاهی در صورتی که مکتوب نشده باشند در این مقوله جای نگرفته اند.

در مواردی هم می توان به ادیبانی اشاره کرد که آثار آنها بعد از فوت هنوز به چاپ نرسیده است در صورتی که اطلاعات موثقی در دسترس باشد از آن آثار هم به عنوان آثاری که هنوز به چاپ نرسیده اند نام برده شده است. به طور مثال استاد “هه ڵوه دا”( رسول رش احمدی) شاعر، کتاب هایی دارند که چاپ نشده اما با توجه به اطلاعاتی که از شخص ایشان دریافت کرده ام، به این دست موارد و اصل کتاب اشاره رفته است.

معیار گزینش عکسها چه بوده و تالیف کتاب در چه مدتی انجام گرفته است؟

در خصوص عکس ها نیز در صورتی که عکس ادیبی در دسترس نباشد از تصویر خیالی که در ۳ منبع معتبر قبلا آمده باشد، استفاده خواهیم کرد. به طور مثال استاد وفایی که عکس خیالی ایشان درمجلات( سروه، ئاوێنه، مه هاباد) در دسترس است پس همین عکس  خیالی به عنوان مستند پذیرفته شده و این امر در مورد تمامی ادبا و شعرای فاقد عکس واقعی یا نقاشی واقعی از آنها دیگر نیز می کند.

زمان تالیف کتاب نیزحدود ۱۵ سال است که مشغول تحقیق و بررسی زندگینامه های ادبا و شعرای کرد هستم ولی کار جمع آوری تصاویر به بیش از ۳۰ سال هم می رسد.

هدف شما از تالیف تاریخ ادبیات کردی چیست؟

هدف اصلی بررسی تاریخ و زندگینامه ی نویسندگان، شعرا، ادبا و محققان و … عرصه ی ادبیات است و برای جامع بودن کتاب آثار هر ادیبی که به زبان کردی در بخش ادبیات تالیف شده باشد نام برده شده است. امروزه تکنولوژی های ارتباط جمعی تمامی مرزها را درنوردیده و باعث نزدیک شدن زبان ها، فهم و درک ملل مختلف از یکدیگر شده است. ادبیات نیز به همین نحو معنای پیشین خود را تغییر داده ومتوسع نموده به طوریکه اکنون کسی نیست که نام و آوازه ی حافظ، مولوی، خیام، گابریل گارسیا مارکز، لورکا. خوزه ساراماگو و … نشنیده باشد. آثارشان به چندین زبان مختلف ترجمه می شود و دیگر تنها به ملت خود تعلق نخواهند داشت. دید ما نسبت به حوزه ی ادبیات باید بسیار گسترده باشد و تنگ نظری نمی تواند پاسخگوی مشتاقان و اهل ادب باشد.

قدیمی ترین اثر مکتوب در ادبیات کردی کدام است؟

پیشینه شهر مهاباد به ۴۰۰ سال قبل بازمی گردد البته قدمت تاریخی این شهر به دارایاس و دشت ” شار وێران” برمی گردد که با حمله ی تاتارها و تیمور لنگ به منطقه رو به نابودی رفته است و آثار مکتوبی از آن زمان نیز در دسترس نیست. از کتاب “شرفنامه” اثر شرف خان بدلیسی به عنوان قدیمی ترین اثر مکتوب کردها در ۵۰۰ سال قبل  می توان نام برد که در این کتاب از چند امیر و حکمران که به صاحب فکر و قلم در ادبیات نیز بوده اند،اشاره و نام برده شده است. همچنین کهن ترین آثار منظوم کردی دیوان ” مه م و زین” استاد احمد خانی در ۴۰۰ سال قبل است که بعدها استاد ” هه ژار موکریانی” به زبان کردی مکریانی و استاد “سووتاو”( رسول کریمی) آن را به زبان فارسی ترجمه کرده اند.

تاریخ ادبیات کردی به چند مرحله تقسیم می شود؟

تاریخ ادبیات کردی را بر حسب تحقیقات بنده می توان به ۳ دوره زمانی تقسیم بندی کرد؛ دوره ی پیش از ۵۰۰ سال اخیر که بیشتر ادیبان کردزبان نوشته به زبان عربی و کمتر فارسی و یا کردی دارند. استاد هه ژار نیز در مقدمه ی کتاب “مه لای جه زیری” به چند مورد از آنها اشاره می کند و تعداد آثار کردی در این دوره بسیار محدود است. مانند اشعار زردتشتی ها در جریان حمله ی اعراب به شهر (هه ولێر) که بر روی چرم نگاشته شده و شاعر آن مشخص نیست. همچنین گاتاها، اشعار پیر شالیار که به صورت سینه به سینه نقل شده اند. دوره ی دوم از ۵۰۰ سال گذشته تا زمان معاصراست ومعاصر تا کنون نیز دوره ی سوم محسوب می شود. تفاوت این دایره المعارف با نمونه های مشابه اشاره به شاعران و ادیبانی است که هنوز هم در قید حیات هستند و به فعالیت مشغولند.

از برجسته ترین آثار و پیشتازان عرصه ی ادبیات می توان به آثار کدامین منطقه اشاره کرد؟

در منطقه های کردنشین از لحاظ تعداد آثار ادبی به زبان کردی موجود می توان گفت سنگینی وزنه را کردستان عراق عهده دار است زیرا آزادی عمل نوشتن به زبان کردی در این بخش بیشتر بوده و ترجمه ی رمان ها در کردستان عراق نیز بیشتر است. به طور کلی تعداد اثار کردی در ادبیات کلاسیک (سده ی ۱۹) و در بخش شعر عروضی فراوان است.

هر چه به سمت جنوب مناطق کردنشین ایران( کرمانشاه، کردستان، ایلام) حرکت کنیم متوجه می شویم که آثار ادیبان کرد در این بخشها م گر در دوره ی اخیر بیشتر به زبان فارسی بوده است. اما باید این نکته را در نظر گرفت که منطقه ی مکریان از لحاظ قدرت ادبی آثار پیشتاز مناطق کردنشین است. زیرا این منطقه به دلیل ارتباط کمتر با اعراب توانسته شیوایی وفصاحت کلام خود را حفظ نماید. اساتید برجسته ایی چون “وفایی”، “هێمن”، “هه ژار”، “سواره ایلخانی زاده” و .. توانسته اند  با شاهکارهای ادبی خود بر سایر مناطق چیره شوند. همچنین “جاسم جلیل” درروسیه، “کلیم الله توحدی” در خراسان شمالی،  “یاشار کمال” در کردستان ترکیه، “گوران” و “شێرکۆ بێکه س” ، “عبدالله په شێو” در کردستان عراق و … هر کدام در نوع خود بی همتا و بی نظیرند و با شاهکارهای ادبی جهان قابل مقایسه هستند.

گفت وگو از تانیا شعفی / کردپرس