سلبریتی‌ها تا کجا الگوی جامعه‌اند؟/ گفتگویی با کامل دلپسند استاد دانشگاه و پژوهشگر مرز و توسعه منطقه ای

تصاویر و ویدیو‌های منتشر شده از بازیگران ممکن است توسط خود آن‌ها یا طرفدارانشان منتشر شود. انتشار چنین ویدیوهایی زندگی بازیگران را تحت تاثیر قرار می‌دهد و واکنش‌های گوناگونی را به‌‌همراه دارد. بازیگران از عناصرتاثیرگذار برجامعه هستند و حضور این افراد در فعالیت های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی ممکن است جریان‌های جامعه را دستخوش تغییر کنند.

حواشی این افراد مانند گرداب است. این گرداب ممکن است شهرت آن‌ها را افزایش دهد اما این شهرت کاذب می‌تواند در روند فعالیت آن‌ها تاثیرگذار باشد و باعث محبوبیت یا منفوریت آن‌ها شود. انتشار ویدیو‌هایی از بازیگران بزرگی مثل بهاره رهنما، مهدی هاشمی، محسن افشانی باعث شد موج انتقادات به فعالیت‌های بازیگران با قدرت بیشتری بر این عرصه وارد شود، در پاسخ به این انتقادات گفته می‌شود که این مسایل شخصی و مربوط به حریم خصوصی این افراد هستند. سوال اصلی این جا مطرح می‌شود؛ آیا بازیگران می‌توانند هرگونه رفتاری با عنوان حریم خصوصی انجام بدهند و می‌توان این رفتار‌ها را نادیده گرفت یا به بیانی دیگر مرز میان حریم خصوصی و وجهه‌ی عمومی این افراد به چه صورت مشخص می‌شود؟

کامل دلپسند، بازیگران را یکی از نیروهای تاثیر گذار در جامعه می‌داند. او درباره این موضوع گفت: «سلبریتی‌ها یکی از تاثیرگذارترین افراد در هر جامعه‌ای هستند. به این دلیل که گستره‌ی عظیمی از مردم آنها را می‌بینند و این هنرمندان با خوراک رسانه‌ای بسیار بزرگ می‌شوند، کنشگران به دنبال علت این موضوع و رفتار سلبریتی‌ها می‌افتند. این رفتارها با ارزش‌های رایج نظام اجتماعی ما متفاوت است و این تفاوت یک مساله است.»

سلبریتی‌ها مانند مد زود گذر هستند

این جامعه‌شناس درباره‌ی رفتار سلبریتی‌ها توضیح داد: «از چند جهت رفتار سلبریتی‌ها را مورد بررسی قرار خواهم داد. سلبریتی‌ها خاستگاه ذهنی مردم را دارد یعنی اینکه مردم به طور مداوم دنبال این هستند تا رفتار سلبریتی‌ها را ببینند و بدانند این افراد چگونه زندگی و رفتار می‌کنند. مردم به دنبال این هستند که بدانند آیا این افراد واقعا متفاوت هستند؟ آیا این افراد زندگی متفاوتی نسبت به افراد عادی جامعه دارند یا زندگی آنها متفاوت است؟ سوال‌های بسیاری ذهن مردم را از نوجوان تا بزرگسال را درباره‌ی سلبریتی‌ها درگیر کرده است، اما این موضوع در بین نسل جوان و نوجوان بیشتر است.»

دلپسند درباره‌ی رفتارهای سلبریتی‌ها گفت: «در واقع سلبریتی‌ و رفتارهای سلبریتی‌مابانه مثل مد هستند. درباره‌ی مبحث جامعه شناختی مد «جرج زیمل» نکات بسیار خوبی دارد. مدهایی که وجود دارد نشان‌دهنده‌ی تمایز هستند یعنی اینکه سلبریتی‌ها می‌خواهند با رفتارهایشان تمایز خود با دیگران را در همه چیز نشان بدهند. آنها برای نشان دادن این تمایز از هر ابزاری استفاده می‌کنند تا این موضوع را همه‌گیرتر کنند.

البته مد فراز و فرود دارد، یک مد در مقطعی اتفاق می‌افتد و پس از مقطعی از یادها فراموش می‌شود و مد دیگری دوباره جایگزین آن خواهد شد. در این شرایط سلبریتی به صورت خواسته یا ناخواسته رفتاردیگری از خود نشان می‌دهند که این رفتار بازهم نشان دهنده‌ی تمایز است.»

دلپسند در ادامه توضیح داد: «نیاز به دیده شدن و نشان دادن خاص بودن و لاکچری بودن در بین افراد جامعه وجود دارد، اما این موضوع در بین سلبریتی‌ها بسیار بیشتر است . تصور من درباره‌ی این سلبریتی‌ها، سلبریتی‌های نوکیسه است. نوکیسگی فقط در سیاست و مسایل دیگر نیست. ما در سلبریتی‌ها نیز نوکیسه داریم، در مقابل سلبریتی‌های شریفی داریم که بار رفتارشان در ذهن مردم ماندگار شده‌اند. این سلبریتی‌ها در اندیشه و هنجار مردم و در خلق روایت‌های اجتماعی در ذهن مردم ماندگار شده‌اند.»

او درباره‌ی نوکیسه‌گان سلبریتی و رفتارهای آنها توضیح داد: «نوکیسه‌گان سلبریتی میل به نشان دادن خود به هر نحوی دارند. این سلبریتی‌ها علاقمند هستند تا خاص بودن خودشان را به هر نحوی نشان بدهند. آنها به هر نحوی مایلند تا نشان بدهند خاص هستند و رفتارهای لاکچری دارند.

این سلبریتی‌ها با گرفتن فیلم از خود، قدرت داشتن اسلحه یا اسلحه‌ی سرد را نشان می‌دهند. این موارد همگی نشان دهنده‌ی خاص بودن است که در بسیاری از موارد ممکن است مردم این رفتارها را نپسندند. لذا این مخاطب‌محوری و رغبت دیگران به دیدن این افراد، باعث می‌شود که سلبریتی‌های نوکیسه همگی خوراک رسانه‌های زرد شوند. سلبریتی‌ها تبدیل به کارگزار رسانه‌ای می‌شوند که خارج از عرف معمول و رایج جامعه رفتارهای هنجارشکنانه دارند. لذا کنکاش مخاطبان در زندگی خصوصی سلبریتی‌ها که این افراد چه کاری انجام می‌دهند؟ کجا می‌روند؟ باعث تهییج بیشتر سلبریتی‌های نوکیسه می‌شود که رفتارهایی از خود نشان بدهند تا تمایز خودشان را بیشتر به نمایش بگذارند.»

سلبریتی‌ها می‌توانند هنجارفرستی کنند

او درباره‌ی سلبریتی‌ها گفت: «تقسیم بندی چندگانه‌ای درباره‌ی سلبریتی‌ها دارم. سلبریتی‌هایی که اصیل هستند و بازیگران توانمندی هستند. سلبریتی بودن ناشی از توان و اقتداری هست که می‌تواند هنجارفرستی باشد. سلبریتی بودن می‌تواند ارزش به جامعه تزریق بکند و فرهنگ‌های رایج در جامعه را تغییر بدهد.

بسیاری از سیاسیون باسابقه فالوورهای کمتری نسبت به یک سلبریتی در اینستاگرام دارند. اگر این سلبریتی خانم باشد ممکن است بیشتر از ۸ یا ۹ میلیون فالوور داشته باشد. لذا سلبریتی‌ها با هر عمل و کنش خود می‌توانند هنجارفرستی کنند. قاعده این موضوع این است که سلبریتی‌ها آگاه به ارزش‌های اجتماعی باشند. سلبریتی‌ها نباید خودشان را پیامبران اجتماعی بدانند. آنها مثل تمامی افراد زندگی عادی دارند ولی فرصت نشان دادن زندگی عادی خودشان را دارند. سلبریتی هنجارفرست کسی است که می‌داند رفتارش مختص به خودش نیست، بلکه مختص تمامی مخاطبانی است که او را دنبال می‌کنند.»

دلپسند درباره‌ی آگاهی سلبریتی‌ها از جایگاه رفتاری خودشان توضیح داد: «زمانی که یک فوتبالیست رفتاری قانون‌شکنانه درباره‌ی پلیس انجام می‌داد یا سلبریتی‌هایی که کلیپ آنها را دیده‌ام با رفتارشان خودشان را نشان می‌دهند، باید نسبت به جایگاهشان آگاهی داشته باشند. این افراد نباید رفتارهای نوکیسه‌وارانه در موقعیتی که جامعه به آنها داده است را داشته باشند. این نعمت بسیار بزرگی است که این افراد در جامعه به حدی مخاطب دارند که تمامی زندگی آنها رصد می‌شود. آنها باید آگاه باشند تا هنجارهایی به جامعه تزریق کنند تا آن هنجارها مثبت و جامعه‌ساز باشند.

من کتاب «شدن» میشل اوباما را خوانده‌ام. وقتی زندگی اجتماعی این فرد را می‌خوانید، با وجود اینکه او همسر رییس جمهور ایالات متحده بوده است، مواردی را تجربه کرده است که ممکن است میلیون‌ها آدم آن را تجربه نکرده باشند. این موضوع نشان دهنده‌ی توانمندی او در جامعه‌ای است که در آن تبعیض بسیار وجود دارد و هزاران شخص در این جامعه زندگی می‌کنند ولی تلاش می‌کنند.»

او توضیح داد: «سلبریتی‌ها باید تلاش کنند بهترین تصویر ممکن را نشان بدهند تا از فرصت اثرگذاری در جامعه برای تغییر رفتار مخاطبان استفاده کنند. این افراد باید در مورد رفتارهایی که به صورت اتفاقی از آنها فیلم گرفته می‌شود نیز واکنش نشان بدهند. اگر قابلیت عذرخواهی دارد نیز از مخاطبان عذرخواهی بکنند. آنها می‌توانند با این کار فرهنگ عذرخواهی را در جامعه ترویج بدهند. اگر رفتاری دارند که متناقض با ارزش‌های آن جامعه هست درباره‌ی آن توضیح بدهند.

لذا سلبریتی‌ها محصول رسانه‌ها هستند. سلبریتی‌ها باید آگاه به ارزش‌های اجتماعی باشند و جایگاه خودشان را در هنجارپرستی بدانند. سلبریتی‌های نوکیسه همیشه بوده‌اند و در آینده نیز خواهند بود. جامعه خودش رفتارها را تفکیک می‌کند و تشخیص می‌دهد که چه رفتاری عقلانی و درست است.با این نوع رفتارها، جامعه مشخص می‌کند که کدام سلبریتی را خیلی زودتر از موقع مقرر به مرگ سلبریتی‌وارانه می‌کشاند. مرگ سلبریتی خیلی از بودن ان دردناک‌تر است.»

سلبریتی‌ها جایگاه بزرگ خود را درک نمی‌کنند

این جامعه شناس در پایان درباره‌ی رفتارهای طلبکارانه‌ی سلبریتی‌ها توضیح داد: «جامعه‌ی ایران، جامعه‌ای مردمی و خاکی است. جامعه آدم‌ها را بزرگ می‌کند، سلبریتی‌ها جایگاه بزرگ خود را درک نمی‌کنند. اگر یک سلبریتی بزرگ است کنشگران اجتماعی او را بزرگ کرده‌اند، بنابراین این رفتارها بازهم رفتارهای نوکیسگی سلبریتی است. سلبریتی‌های که از جنس مردم هستند، رفتار آنها به طور کامل متفاوت از سلبریتی‌های نوکیسه است، وجود سلبریتی‌های نوکیسه کارکرد و پیامد ناخواسته دارد. این پیامد این است که قدر سلبریتی‌هایی در قلب مردم جای دارند را بیشتر بدانیم. سلبریتی‌هایی که در دل ملت زنده هستند، هیچگاه نخواهند مرد. سلبریتی‌هایی که در جان و دل مردم زندگی کرده‌اند نام و یاد آنها همیشه خواهد ماند. سلبریتی‌های نوکیسه مثل مد هستند مدتی روی کار هستند و پس از مدتی خواهند رفت و کوچکترین رفتار آنها در یاد مردم نخواهد ماند.»