کوله­ بران؛ جانباختگانِ زنده­ ی ِتوسعه­ ی نامتوازن مناطق مرزی/ یادداشتی از کامل دلپسند

در بیش از سه سال گذشته همواره تلاش کرده­ ام به عنوان پژوهشگر جامعه­ شناسیِ توسعه؛ موضوع کولبران، را نه از یک موضوع قومیتی، بلکه از یک دریچه­ ی یک مسأله ­یِ ساخته­ ی شده ­یِ پیامدیِ توسعه­ ایِ مناطق مرزی با نگاهی علمی مورد بررسی قرار دهم؛ نتیجه­ ی یکسال طرح پژوهشی با عنوان” بررسی جامعه ­شناختی زیست جهان اجتماعی کوله‌بران مرز پیرانشهر” را امروز بیشتر از هر زمان می ­فهمم؛ این طرح؛ اولین طرح ملی در باب کوله‌بران بود که وزارت فرهنگ گزارش سیاستی­ اش را در سازمان اجتماعی وزارت کشور ارایه داد؛ اما امروز بعد از گذشتِ زمانی دو ساله؛ بار دیگر نام کوله‌برانِ معابرِ رسمی، نه معابرِ غیررسمی؛ که آنان هر بار خبرهایشان فقط بصورت کشته­ شدگان مرزی می ­آید، سرزبان ها نیست؛ هستند ولی نیستند؛ دیده می ­شوند و خوانده نمی­ شوند؛ زنده هستند و زندگی نمی­ کنند؛ آنچه مشخص است این است که تمام گزاراش ­ها و خبرهای از دوسال پیش، بعد از راهکارهای حمایت اجتماعی کارگزارِ متولی منطقه­ ی مرزی و کمیته ساماندهی کوله‌بران مجلس قطع شده است؛ برخی از عمده ­ترین خبرها و پیشنهادات شاخص در گزارش­ های مستند سایت­ های مختلف آمده است که:

-کوله‌بران بیمه تامین اجتماعی، بیکاری، مستمری، از کار افتادگی و دیه داشته باشند. دیگر اینکه تعاونی مرزنشینان تشکیل شود. همچنین مسیر کولبری آسفالت شود و بارها با چهار چرخه یا وسیله نقلیه موتوری جابجا شود.

-بار کولبری یعنی بار غیرقانونی؛ یعنی احتمال شلیک مرزبان‌ها، احتمال انفجار مین‌های کمین کرده از دوران جنگ، یعنی احتمال معلولیت یا مرگ؛ جلسه ای با فرماندهی مرزبانی جمهوری اسلامی ایران گذاشته شود تا موضع مرزها ، مزایای مرزی ، کولبرها، معابر عبور و مرور مورد بحث قرار گیرد و مرزنشین‌ها مورد حمایت بیشتری قرار بگیرند و قادر باشند از منافع مرز استفاده کنند و در عین حال راه برای اقدامات غیرقانونی بسته شود.

-طرح بیمه کوله‌بران قانونی، یکی از اقدامات عملی دولت در این زمینه است اما به نظر می‌رسد مشکل جای دیگری است؛

-نمایندگان باید در خانه ملت قانونی تصویب کنند که از حقوق کوله‌بران به عنوان بخشی از جامعه هدف حمایت اساسی به عمل آورد و مسئولان استانی نیز در این راستا باید تسهیل‌گر باشند.

-بر اساس آیین‌نامه ساماندهی کولبران، راه‌اندازی سامانه‌ای توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت و صدور کارت‌های الکترونیکی برای کوله‌بران در دستور قرار گرفته است؛ به این ترتیب کوله‌بران برای واردات کالا به جای عبور از معابر صعب‌العبور از طریق بازارچه‌های مرزی و رسمی کشور و تحت نظارت‌های قانونی که قانونگذار در حوزه‌های مختلف پیش‌بینی کرده اقدام به واردات کالا خواهند کرد

-راهکارهای جایگزین کولبری، باید ضمانت اجرایی داشته باشد و کوله‌بران سروسامان بگیرند خاطرنشان کرد: باید درآمدها پایدار و مداوم و راهکارهای جایگزین کولبری نیز در یک حد قابل‌قبول باشد.

-با رسمیت دادن به کول‌بری نمی‌توان قاچاق را کنترل کرد

-ایجاد شهرک‌های صنعتی مشترک در شهرهای مرزی استان کردستان با هدف حل مشکل کولبری

-این طرح از سال ۸۹ توسط شورای عالی امنیت ملی پذیرفته؛ دولت و وزارت کشور پاسخگو باشند و هر سال با هزینه کردن ۱۰ درصد از درآمد مرزها، ۱۰ درصد از تعداد کوله‌بران کاهش یابد تا در چند سال آینده ما شاهد هیچگونه کولبری در منطقه نباشیم.اما وزارت کشور هنوز پاسخگو نیست و نمی گوید که این درآمدها در چه محلی هزینه شده است و جوابی برای این موضوع هنوز به ما نداده است.

-طرح ساماندهی کولبری با مشورت دستگاه های مرتبط در دولت تهیه و تصویب شد که بر اساس این طرح هر فردی با فعالیت در قالب این طرح می تواند درآمد مکفی داشته باشد.

-نماینده مردم پیرانشهر و سردشت در مجلس خاطرنشان کرد: من با آقای امیری معاون پارلمانی رییس‌جمهور هم صحبت کردم و از ایشان خواستم اجازه دهند معابر مرزی کول‌بری سه ماه باز باشد،  ما منتظر اعلام رسمی در این زمینه هستیم.

-واکنش نمایندگان در خبرگزاری خانه ملت نیز در خور توجه است

-طرح ساماندهی کوله‌بران تحویل کمیسیون اصلی که کمیسیون اقتصادی است، داده شده است و در چند کمیسیون فرعی هم در دست بررسی است. در کمیسیون اجتماعی، کمیسیون بهداشت، کمیسیون برنامه و بودجه و کمیسیون شوراها با رای بالا و قاطع طرح تصویب شده است.اما تنها در کمیسیون صنایع که یکی از کمیسیون‌های فرعی است تصمیم بر این گرفته شد که طرح موافقت نشود.

واقعیت این است که مناطق مرزی از نقاط حساس و استراتژیک کشوره بوده؛ ناتوانایی های بالقوه در تولید، فقدان اشتغال، نازل بودن درآمد و عدم دسترسی به نیازهای اولیه، عمده ­ترین مشخصه اقتصادی-اجتماعی این مناطق است که زمینه را برای معضلات و نابسامانی هایی چون مهاجرت، قاچاق کالا، شورش و ناامنی در این مناطق فراهم آورده است. پیامدِ مرزنشینی و مشکلات توسعه­ نیافتگی مناطقِ کردنشین وضعیتی را خلق کرده است که بخش کثیری از ساکنان آن به خصوص روستانشینان یا مهاجرین روستایی برای گذرانِ روزی دست به شغلی خطرناک و کم درآمد به نام کوله­ بری بزنند. کوله‌بران کالاهای مورد نظر بازارچه های مرزی را که طبق تعریف دولت مرکزی قاچاق محسوب می شود بر روی پشت حمل کرده از مناطق صعب العبور مرزی به داخل شهرها و روستاهای مرزی انتقال می­دهند. در معبر مرزی تمرچین پیرانشهر طبق آمار موجود بالغ بر ۵۰۰۰ نفر شاغل بودند که می­توان به صراحت گفت که بیش از ۲۰ هزار نفر از این طریق امرارمعاش و زندگی می­ کردند.  با توجه مسئله­رمحور بودن چنین زیست جهانی در بافت اقتصادِ ناپایدار و غیررسمی مناطق مرزی غرب کشور می­توان گفت که کوله‌بران مناطق مرزی که بر اساس شرایط ساختاری مرزی در بافت شهری اجتماعی خاصی زندگی میکنند؛  زیست-جهانی را بر اساس شاخص ­های فرهنگی و اجتماعی تجربه می­کنند که پیامد ناخواسته­ ی اقتصاد مرزی غیررسمی در اثر سیاست های اقتصادی دولت متمرکز و از نگاه بالا به پایین است. زیست جهان اجتماعی فرهنگی کوله‌بران لازم است که در بافت مرزی و در چارچوب اقتصاد غیررسمی فهم شود.

برداشت من از خروجی طرح ساماندهی کوله‌بران مرزی این است که بدون نظر کارشناسی و نخبگان محلی است که روایتِ منطقه­ محوری از مساله کولبری دارند؛ روایتی که بدون اینکه با تجار محلی، کسبه؛ نخبگان و حتی کوله‌بران مشورت شود. طرحی به نام ساماندهی وضعیت کوله‌بری توسط وزارت کشور به دولت ارائه و تصویب شد در عین حال که اجرا نشده است باوجود این نیز هیچ کسی از آن راضی نیست.

واقعیت این است که هر طرح مبتنی بر طرح ساماندهی کوله‌بران که ماحصل آراء؛ تجربیات، خوانش ­ها و خواست ­های محلی مبتنی بر دیدی بلندمدت و سیاست­گذاری از پایین به بالا نباشد، احتمال عدم موفقیتش بیشتر است؛ آنهم در شرایطی که نمایش تبلیغاتی این موضوع به علت حجم عظیمی از کنشگران ذینفع محلی، بدونِ پیگیری و نظارت و صرفاً مقطعی بوده است و تا حد زیادی خوراک تبلغیاتی جابجایی آراءِ طبقه ­­ی متوسط به پایینِ کوله‌بران مرزی و کاسبکاران مرزی را به همراه خود دارد که این روزهای انتخاباتی هم بازار داغی دارد.

نگاه به کوله‌بران باید نگاهی انسانی باشد که درپیِ زندگی ­کردن صرفاً از طریق اقتصاد رسمی و پایداری هستند که تامین معیشت و زندگی انسانی آنان را در مناطق مرزی فراهم کند و تا زمانی که جایگزین­ های توسعه مناطق مرزی بصورت برنامه­ ریزی کوتاه مدت و بلند مدت نباشد، هر گونه نمایش تبلیغاتی کارگزاران محلی ره به جایی نخواهد برد، کوله ­بران امنیت زندگی و گذر از اشتغال ناپایدار غیررسمی و زندگی کردن می خواهند و این امر محقق نخواهد شد مگر با دانشی که قدرت ­های محلی و منطقه­ ای و محلی را اقناع و مجاب کند که چیزی را که خودتان خلق کرده­اید و برچسبِ غیرانسانی مناطق غنی و ثروتمند مرزی شده است؛ از طریق برنامه­ریزی توسعه­یِ اشتغال محور مبتنی بر ظرفیت منطقه­ای می­توان مدیریت کرد نه نمایش­های تبلیغی رسانه­ ای که چیزی جز هزینه ­یِ امنیتی برای مردم مناطق مرزی و آبروی نظام بدنبال نداشته است