همسایگان ایران وجایگاهشان در تحریم های آمریکا/یادداشتی از فاتح کوردی

شاید اگر به جایگاه همسایه ازدید نظریه سیاست و دین دو مکمل جدایی ناپذیر حکومتداری مخصوصا در خاورمیانه نگاه کنیم قطعا یکی از ملاک سنجش آن فرمایشات پیامبر اسلام خواهد بود که الجار ثم الدار واضح ترین تعریف جایگاهِ همسایه در اسلام است و در بعد سیاسی نیزدر حالی که همسایه براساس یک قالب فیزیکی و جغرافیایی تعریف می شود، همسایگی به معنای یک مفهوم هنجاری است که برای تحقق آن نیاز به اراده همسایگان دارد.یکی از شروط اصلی سیاست همسایگی رضایت همسایه ها از یکدیگر و حل اختلافات فی مابین از راه گفتگو و در نظر گرفتن منافع طرفین است . ایران به عنوان کشوری که غرب آسیا و آسیای میانه و اروپا و خاورمیانه را به هم متصل کرده جایگاه ژئو پولوتیک و استراتژیکی در معادلات بین المللی داردکه وجود منابع غنی زیر زمینی و همسایگی با روسیه به عنوان مرکزیت بلوک شرق اهمیت آن را مخصوصا برای غرب دوچندان کرده است.
امروز همسایگان کشورها به عنوان سوپاپهای اطمینان در تامین نیازهای اقتصادی و رابطه با دنیا مخصوصا در مواقع بحرانی شناخته میشوند که متاسفانه در طول چند دهه گذشته دید امنیتی و چالشی مسولان و سیاست گذاران به مرزها عدم توجه به اشتراکات فرهنگی و زبانی با اکثر همسایگانمان باعث شده نتوانیم از پتانسیلهای موجود در مرزها به خوبی استفاده کنیم که جایگاه اسف باراقتصادی و فرهنگی استانهای مرزی و عدم توسعه یافتگی این استانها موید این واقعیت است . اگربه روابطمان با همسایگان و درحالت کلی تر به روابطمان با جامعه جهانی بنگریم شاید سخنان آیت الله مصباح یزدی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و رهبر معنوی جبهه پایداری که به تعداد انگشتان یک دست دوست در دنیا نداریم نشاندهنده واقعیت موجود کشورمان در روابط بین الملل باشد .سه فاکتور ذیل را میتوان دلایل اصلی وضعیت موجود دانست .
۱. عدم وجود اولویتهای مناسب در سیاستهای منطقه ای مانند توجه به کشورهای آمریکای لاتین به جای اولویت قراردادن روابط با همسایگان.
۲.استقلال روابط خارجی سیاسی از روابط خارجی اقتصادی که با توجه به اولویت کشورها در منافع اقتصادی جدایی این دو اولویت و مبنا قرار ندادن اولویت های اقتصادی در روابط سیاسی در داخل و خارج باعث چالشهای بسیار و ناپایداری روابط کشورمان شده است.
۳.عدم توجه به ساختار سیاسی کشورها در روابط و معادلات بین المللی و مبنا قرار دادن روابط در منطقه براساس گروهها و اقلیتها و اکثریتهای مذهبی و قومیتی که باعث ایجاد تنش در روابط مان با بعضی کشورها شده است .
حال با همه این واقعیتها با توجه به شروع تحریمهای آمریکا اگر به کمکهای ترکیه در دور زدن تحریمها در دولت نهم و دهم توجه کنیم اهمیت همسایگان در عبور از این بحران بهتر نمایان خواهد شد .
کشورهایی مانند ترکمنستان و آذربایجان فارغ از گرایشهای بلوکیِ آنها با توجه به لائیک بودن نوع ساختار حاکمیتیشان در یک اصل و آن عدم اجازه رشد تفکرات دینی در کشورشان مشترک هستندکه با توجه به ساختار مذهبی کشورمان و از سویی اقتصاد ضعیف ترکمنستان و روابط نزدیک آذربایجان با آمریکا و رژیم صهیونیستی نمیتوان در دور زدن تحریمهاو تامین نیازهای کشورمان حساب ویژه ای برایشان باز کرد. اقتصاد ضعیف واختلافات مرزی در قره باغ حفظ موقعیت برتر به وسیله همراهی با آمریکا اولویت اصلی کشور ارمنستان خواهد بود. کشور پاکستان و افغانستان با توجه به نبود امنیت ، فساد و وابستگی های زیاد اقتصادی و نظامی به آمریکا جایگاه آنچنانی در معادلات تحریمی کشورمان ندارند. عراق با انتخابات انجام شده و زاویه دار بودن جریان مقتدا صدر با سیاستهای کشورمان و مخالفت با حضور ایران قطعا مانند دوران نخست وزیران قبلی نمیتوان انتظار چندانی از همسویی دولت ائتلافی با ایران داشت که مواضع محافظه کارانه عبادی در بیانیه های چند روز قبل نشانگر این موضوع است. روابط کشورهای حاشیه خلیج فارس با کشورمان همواره دارای فراز و نشیبهای زیادی بوده و همواره با همه تنشهای مرزی و مذهبی نوعی تعامل نسبی حاکم بوده که دور زدن تحریمها در دوره های قبل توسط صرافی های اماراتی یکی از شواهد این تعامل است اما بعد از شروع جنگ سوریه و یمن این اختلافات شدت بیشتری پیدا کرده که تحریم کردن چندین صرافی توسط آمریکا با همراهی امارات نشان از اراده جدی اعراب شیخ نشین در همراهی آمریکا برای عملی کردن تحریمهادارد حتی رهبران کویت که بیشتر سعی در سیاست بیطرفی دارند اما همواره در بیانات ضد ایرانی کشورهای شیخ نشین سعی در همراهی عربستان کرده اند. قطر با همه اختلافات فکری و سیاسی با عربستان و متحدانش ولی با توجه به نیازش به حمایت آمریکا در برابر عربستان بیشتر از همیشه سعی در رعایت بیطرفی خواهد کرد. ترکیه که دروازه ورود به اروپاست در دولتهای نهم و دهم کمکهای فراوانی در دور زدن تحریمها به ایران کرد ولی با جنگ سوریه سیاستهای ترکیه در حمایت از گروههای معارض و ماندن یا رفتن بشار اسد با کشورمان زاویه پیدا کرد که تمایل اردوغان در درج رعایت آتش بس در بیانیه امروز تهران نشان از این اختلاف دارد. اختلاف آمریکا و ترکیه در جریان کشیش امریکایی موقعیت مناسبی برای همکاری و انجام معاملات اقتصادی در شرایط فعلی برای کشورمان ایجاد کرده است . که همراهی نکردن اروپا با آمریکا انجام این معاملات را میتواند آسان تر نماید .
حال با همه این واقعیتهای ذکر شده نبود یک متحد استراتژیک در همسایگان و کشورهای اسلامی که بتوان در مواقع حساس به همکاری آن امیدوار بود مشهود و قابل لمس است . وجود مونولوگ و نبود دیالوگ در روابط باکشورها مخصوصا با کشورهای اسلامی که اکثرا اهل تسنن هستند به این واقعیت دامن زده است که موارد ذیل میتواند در بهود این مشکلات تاثیر گذار باشد .
۱. در مدیریت استانهای مرزی انتصاب مدیران متناسب با بافت قومیتی و مذهبی همسایگانمان که مسلط به علوم روز روابط بین الملل باشند میتواند این ارتباطات و جایگاه همسایگی را تقویت نماید که نمونه بارز آن استاندار آذربایجان غربی مهندس شهریاریست .
۲.استفاده از نخبگان کشور مخصوصا اهل سنت برای ایجاد ارتباط بیشتر کشورمان با کشورهای اسلامی در کنفرانسهای بین المللی و کنگره بزرگ حج که متاسفانه در طول چند دهه عمر انقلاب همواره این مراسمات اکثرا میدانی برای جولان افرادی از کشور واهل سنت بوده که نه از نظر علمی و نه اجتماعی جایگاه و تاثیر گذاری آنچنانی حتی در بین اهل سنت ندارند.

نویسنده :فاتح کردی