روستاهای متروک یا خالی از سکنه ی پیرانشهر مقالی تحلیلی از دکترکمال روحانی

پیشگفتار: گذار تاریخی و تحوّلات اجتماعی، باعث تغییر در بسیاری از ساختارها شده است. از جمله¬ی این موارد، پیدایش یا از بین رفتن روستاها و شهرهاست. شهرستان پیرانشهر از گذشته تا حال از این قاعده، مستثنا نبوده است. در قرن معاصر به گواهِ بسیاری از مردم شهرک¬ها و روستاهایی پر رونق وجود داشت که حالا جز ویرانه، اثری از آن¬ها نیست. چه بسا شهرها و روستاهایی به وجود آمده¬اند که تا چند دهه قبل، خبری از آن¬ها نبوده است.
از آن¬جا که روستاهای زیادی در سده¬ی حاضر از بین رفته و از نقشه¬ی جغرافیایی پاک شده¬اند – حدّاقل- برای محفوظ ماندن نام آن¬ها در ذیل به روستاهای متروکه و ویران شده، اشاره خواهیم کرد:
منطقه¬ی پیران
ته¬مرچین:tamarcin در مسیره جادّه¬ی مرز و نرسیده به پایانه¬ی مرزی تمرچین. گویا اسم اصلی روستا«دَمرچی:damarci» بوده است که نامِ حاکمِ محلی است در زمانِ سیطره¬ی عثمانی¬ها.
خواجالی(خواجه علی): xovajaliپایین¬تر از روستای جران در مسیر جاده¬ی خاکی قدیم.
سه¬لک آوا: salkavaدرقسمت شمال¬غربی پیرانشهر و چسپیده به آن.
سه¬یدآوه: saydavaدر قسمت غرب پیرانشهر و نزدیک کهنه خانه.
قه¬لاتی موتاو:qalati motav در ۴کیلومتری جنوب پیرانشهر در مسیر جادّه¬ی پیرانشهر به سردشت. گویا، در گذشته¬ای حدوداَ یک قرن پیش و قبل از به وجود آمدنِ پیرانشهر، شهرکی بوده است.
قه¬مطره: qamtraدر مسیر جادّه¬ی مرزی تمرچین.(قمطره در زبان کُردی، به معنی مکانی است که آب-های کشاورزی در آن به سهم¬های مساوی یا لازم، تقسیم می¬شده است.
گورگولی : gor gle نرسیده به اصحابه¬ی باره بی.
مَل ئاودل: malavdal روبروی دالاوان.
وه¬تمان ئاوه:vatmani ava یا عثمان آباد.
هابلس پیران: hablasi lajanروبه روی روستای قبله حسن.
منطقه¬ی لاجان و سرشاخان
آودل متکان: avdalmatkan پایین¬تر از روستای پیره¬کانی جایی که کانال انحرافی سدّ سیلوه شروع می-شود. در آنجا به سمتِ روستای هواربید، درّه¬ای وجود دارد. روستای مذکور در این درّه و نرسیده به جادّه¬ی آسفالت، واقع بوده است.
بازارگه: bazarga در منطقه¬ی سرشاخان و کوه¬های آن.
توپزاوا: topzava نرسیده به سرین چاوه و در واقع در کنار آن.
پرکانیان: prkaniyan نرسیده به روستای کنده قولان.
هه¬مزه ئاوه: سفلی و علیا: hamzava در محدوده¬ی سدّ سیلوه.
خه¬له¬کان:xalakan روستایی در منطقه¬ی مرزی روستای زیوکه و ماشکان.
چه¬ق چه¬قه و گورانگی یا گورانگان : gorangan caq caqav gorange در نزدیکی روستای ماشکان که گویا دو روستای به هم پیوسته بوده¬اند.
چه¬لیان:calyan در مسیر روستای زیوکه و قبرستان «حه¬وت شیخان:havtsexan» در منطقه¬ی سدّ سیلوه، قرار دارد که حالا بخشی از آن، زیر آب رفته است
دیلکه: delka در منطقه¬ی سرشاخان و کوه¬های آن.
زاواخان: zavaxan واقع شده در پشت روستای کیله.
سیلوه قدیم:selva در محدوده¬ی سدّ سیلوه.
قوره مه¬دودی : qoramadodeدر دامنه¬ی کوه زاواکیوِ لاجان.
کاسه که¬ران: kasakaran در ۲۱کیلومتری جنوب شرقی پیرانشهر و در محدوده¬ی سدّ کانی سیب. در آنجا مردمانی زندگی می¬کردند که از راه ساختن کوزه و کاسه¬های گلی امرار معاش می¬کردند. به هیمن دلیل آن را کاسه¬گران (کوزه¬گران) می¬نامند.
کانی زرد: kani zard در منطقه¬ی سرشاخان و کوه¬های آن.
کانی سله¬مان: kanislaman واقع شده در پشت پادگان پسوه.
کوری:kore در منطقه¬ی سرشاخان و کوه¬های آن.
کونه ماری:konamare در نزدیکی¬های روستای سروکانی.
کول تپه: koltapa مابین روستای توان، نرسیده به سروکانی.
کونه کاولان: konakavlan برسر راه توان و قارنا.
کیله¬ی سرشاخان:kela در منطقه¬ی سرشاخان و کوه¬های آن.
کیوه برسی:kevabrsi در منطقه¬ی سرشاخان و کوه¬های آن.
گرده گوران: grdagoran حدّفاصل روستای کنده قولان و روستای گنه¬دار مامش.
گردی محموده¬له¬ی: grdimahmodalay مابین زاواخان و کونه ماری.
وه¬تمان ئاوه: vatmanavaدر قسمت شرق پیرانشهر.
هابلس لاجان: hablasi از بین رفته و با روستای سرین چاوه، ادغام شده است..
هه¬وشینان: havșinan در منطقه¬ی سرشاخان و دولی هه¬وشینان.
منطقه¬ی منگور
باوله¬ی حه¬ولای کاخدری: bavalay havlay kaxdriپایین¬ترین از دوچومان قدیم.
پانه سه¬ر: panasarبالاتر از روستای حجران و روستای خدرجبان.
پردانان:prdanan واقع شده در درّه¬ی پردانان.
خدرجبان: xadrjbanپایین¬تر از روستای متروکه¬ی خدرجبان و پشتِ روستای زه¬وی قوری.
خره چه¬وه¬نده¬¬ری: xracavandare پایین¬تر از روستای کانی شینکه کنونی.
خَه¬رپاپ: xarpap واقع شده در درّه¬ی خرپاپ.
دوچومان: docoman پایین¬تر از گزگسکِ منگور و تازه قلعه.
دوله¬نی: dolani بالاتر از رودخانه¬ی بادین آباد.
زه¬ویان:zavyan بالاتر از خرپاپ واقع شده در درّه خرپاپ.
شالو: șalo روستای بوده در پشت روستای قلات منگور.
شیوه¬ره¬ش: sivaras روستایی است نرسیده به روستای کونه کیچ که در درّه¬ای واقع بوده است.
علی آباد: ali abadمابین روستای ورمیشان و روستای زه¬وی قوری.
عمرآوا(ئومَراوا): omarava پایین¬تر از قبر حسین و در قسمت شرقی.
قاداوه: qadavaپایین¬تر از باوله¬ی نالین، در کنار رود زاب.
قلاته مه¬ره: qlatamara پایین¬تر از پُل هنگ آباد درسمت ترکش.
کانی میره: kanimira مابین تازه قلا و کونه مشکه¬ی قدیم.
کونه مشکه: kona mșkaنرسیده به گزگسک منگور در مسیر جاده آسفالت.
گُولفَه¬ت: golfat مابین قبرحسین و گزگسک منگور، نزدیکی جاده آسفالت.

روستاهای متروک یا خالی از سکنه¬ی پیرانشهر
مقالی تحلیلی از دکترکمال روحانی(مدرّس دانشگاه)
برگرفته از: دانشنامۀ پیرانشهر