کرونا و گرمایش جهانی

کرونا و گرمایش جهانی
یادداشتی ازرسول حسنی قارنائی
واکنش سیستم¬ها به وقایع آشفتگی متفاوت است. وقتی یک سیستم دچار آشفتگی و اختلال می¬شود، بستگی به میزان حسّاسیّت سیستم به تعدیل، زمان واکنش(Reaction Time) متفاوت است. در واقع زمان واکنش، مدت زمانی است که یک سیستم نیاز دارد تا پاسخی به تغییر وضعیت¬ بدهد و یا مدت زمانی که نیاز دارد تا به تغییر شدت فرایندها پاسخ دهد. در این واکنش مدت زمان صرف شده توسط یک سیستم برای رسیدن به شکل مشخص، چه وضعیت قبلی یا وضعیت جدید را زمان آسایش(Relaxation Time) و معیار سنجش توانایی کلی سیستم برای بازگشت به وضعیت قبلی یا رسیدن به شکل مشخص جدید در بین وقوع آشفتگی را زمان بهبودی (Recovery Time) می¬گویند. به همین دلیل، مدت زمان تنظیم و سازگاری سیستم¬های باز با آشفتگی متفاوت است؛ زیرا زمان واکنش و بهبود سیستم¬ها به دلیل تفاوت حسّاسیّت آنها نسبت به آشفتگی متفاوت است. در برخی سیستم¬ها که قدرت خودتنظیمی بالایی دارند، بهبودی سریع اتفاق می¬افتد.
ویروس کرونا، سیستم زندگی ما انسانها را دچار اختلال و آشفتگی کرده است. واکنش زیرسیستمها(کشورهای مختلف) به آن متفاوت بوده است. به نظر می¬رسد، چینی¬ها که قبل از همه گرفتار آن شدند؛ با وجو ناشناخته بودن این ویروس، با اقدامات مناسب و مدیریت قوی و منسجم زمان واکنش مناسبی داشته و به تدریج به زمان آسایش نزدیک می¬شوند. کشورهایی که زمان واکنش کوتاهتری داشتند و از شواهد نمونه چینی دید بهتری پیدا کردند، روند طی بحران و رسیدن به زمان آسایش را با تلفات و خسارت¬های کمتری طی می¬کنند. کرونا یک شوک موقتی است و بستگی به اینکه چگونه آن را مدیریت کنیم، نهایتاً تا چند ماه دیگر از شرّش خلاص می¬شویم؛ امّا اثرات آن، غیر از حوزه¬ی سلامت از نظر آب و هواشناسی، در سطح سیّاره¬ای هم اهمیت خاصی دارد.
سیستم های باز با سیستم¬های اطراف تبادل ماده و انرژی دارند؛ بنابراین روی هم تأثیر می¬گذارند. جوّ اطراف ما خود یک سیستم باز است، از طرفی، از عوامل بیرونی مانند خورشید و از طرف دیگر از فعاّلیّت¬های ما انسانها متأثر می-شود. از زمان وقوع انقلاب صنعتی و با افزایش مصرف سوخت¬های فسیلی، توسعه صنعتی کشورها¬ و افزایش جمعیت انسان، ترکیب گازهای اتمسفر زمین به هم خورده است. گازهای کربن دی اکسید، نیتروژن دی اکسید، متان، بخار آب و … از جمله مهم¬ترین گازهای گلخانه¬ای هستند. یعنی مانند گلخانه عمل می¬کنند؛ به این معنی که سقف گلخانه¬ها را از شیشه یا نایلون می¬سازند. در طول روز انرژی خورشیدی که با طول موج کوتاه از شیشه یا نایلون به راحتی عبور می¬کند و داخل گلخانه را گرم می¬کند و در طول شب انرژی دریافت شده با طول موج بلند، دوباره پس داده می¬شود؛ امّا خاصیت و اثر این نایلون این است که، اجازه نمی¬دهد داخل گلخانه در روز زیاد گرم و در طی شب زیاد سرد شود. گازهای موجود دراتمسفر زمین نیز چنین عملکردی دارد یعنی اجازه عبور انرژی موج کوتاه خورشیدی را می¬دهند امّا بازگشت آنها با طول موج بلند با مانع گازهای گلخانه¬ای مواجه می¬شود. این گازها(Co2,No2,CH4,H2o,…) در شرایط عادی دمای کره¬ی زمین را در حالت متعادل نگه می¬دارد. با افزایش تولید گازهای گلخانه¬ای در نتیجه¬ی فعالیت-های انسانی، اثر این گازها تشدید می¬شود؛ بنابراین دمای کره¬ی زمین افزایش می¬یابد. (افزایش ۷/۱درجه سانتیگراد به طور متوسط نسبت به زمان شروع انقلاب صنعتی)پیامدهای گرمایش جهانی، مانند ذوب یخهای مناطق قطبی، افزایش سطح آب اقیانوسها، بی¬نظمی¬های آب و هوایی و … برای ساکنان بسیاری از مناطق کره زمین خطرناک است.
بیشتر دانشمندان معتقدند که عامل گرمایش جهانی فعّالیّت¬های انسان است و دائماً نسبت به تبعات آن هشدار می¬دهند و راهکارهایی هم ارائه می¬کنند؛ امّا این راهکارها برای صاحبان صنایعی که از سوخت¬های فسیلی استفاده می¬کنند، محدودیت¬هایی ایجاد می¬کند و هزینه¬هایشان را افزایش می¬دهد. این صنایع به دولت¬ها مالیات می¬پردازند؛ بنابراین از آنها انتظار حمایت دارند. نتیجه¬ی این تعاملات شکل¬گیری گروههایی از سیاستمداران و افرادی است که مخالف گرمایش جهانی و نقش انسان در این قضیه هستند(مانند آقای ترامپ که بر اساس این تفکر از معاهده پاریس خارج شد).
اپیدمی کرونا وایروس در طی یک ماه گذشته با تأثیر روی سیستم اقتصادی و حمل و نقل در سراسر کره زمین، موءید نظر کسانی است که فعّالیّت¬های انسانی را عامل گرمایش جهانی می¬دانند. میزان تردد خودروها به ویژه در کشورهایی که مقررات سخت¬گیرانه¬تری را برای رفت و آمد تعیین کرده¬اند، کاهش یافته است. بسیاری از صنایع بزرگ با کاهش تقاضا و تولید مواجه شده¬اند. میزان مصرف زغال سنگ در چین به عنوان دومین کشور تولیدکننده کربن دی اکسید بعد از آمریکا در سال۲۰۲۰ نسبت به ماههای پایانی سال۲۰۱۹ و حتی سالهای قبل¬تر کاهش یافته است.
بر اساس داده¬های سنجنده Tropomi ماهواره سنتینل، غلظت نیتروژن دی اکسید(که نشانه خوبی از تردد خودروهاست) در بازه زمانی ۱۱ تا ۲۳ اسفند سال ۱۳۹۸ نسبت به دوره مشابه سال قبل در تهران ۲۸ %، کرج ۱۱ % و رشت ۶ % کاهش یافته ؛ امّا در قم ۴ % افزایش یافته است. میزان تغییرات غلظت NO2 بر اساس اطلاعات ماهواره¬ای، سنجه¬ی خوبی برای ارزیابی میزان کاهش تردد خودروها و موفّقیّت جنبش « در خانه می¬مانیم » است.
کاهش تردد خودروها در تهران، کرج، رشت، شیراز، بندرعباس، کرمان و سنندج، خبری خوش؛ امّا افزایش آن در اصفهان، قزوین، ارومیه، تبریز، مشهد، یزد، قم، کرمانشاه، اراک، نگران کننده است. در بازه زمانی ۲۴ تا ۲۹ اسفند، نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۵۰ % کاهش تردد در کشور داشته¬ایم. میانگین کاهش تردد جاده¬ای هم حدود ۴۰ % بوده است. آمار نشان می¬دهد که رعایت توصیه¬¬ی، ماندن در خانه، نظم خاصی ندارد.
این آمار در کشورهایی مانند ترکیه ۴۰ % و در کشورهای اتحادیه اروپا ۵۰ % کاهش تردد خودروها ثبت شده است. در ایتالیا که کل کشور در قرنطینه است، این آمار به بالای ۸۰ % رسیده است. علی رغم تلفات و خسارت¬های ناشی از کرونا در سراسر جهان کاهش آلودگی هوا و کاهش ورود آلاینده¬ها به اتمسفر زمین، برای طرفداران محیط زیست خبری خوشایند است. شاخص کیفیت هوا در بیشتر شهرهای بزرگ و آلوده جهان در حد مناسب و رضایت بخشی قرار گرفته است. آثار کاهش مصرف سوخت¬های فسیلی روی روند گرمایش جهانی تأثیر خواهد گذاشت و بزودی آمارهای مربوط به آن منتشر خواهد شد.
احساس نزدیکی ما به حادثه است که میزان واکنش ما را تعیین می¬کند. ما ریسک¬های اجتماعی را با فاصله آنها از خودمان محک می¬زنیم و به این دلیل از درک کامل پدیده¬هایی که به شکل جهانی ریسک و خطر ایجاد می¬کنند ناتوانیم. ما به تغییرات اجتماعی مطلوب هر چندکوچک نیاز داریم. دسترسی پایدار به آب سالم، دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی، سیستم فاضلاب مدرن، امنیت غذایی پایدار و بومی و همین طور هوای سالم، همه از بنیادی¬ترین نیازهای شهروندان و نخستین فاکتورهای توسعه هستند. در واقع تقویت این سازوکارهاست که می¬تواند روش¬های زندگی سالم را تبدیل به الگوی عمومی زندگی کند. آنچه اهمیت دارد تأثیر توسعه و توجه به زیرساخت¬ها در توقف حوادث گذرایی چون همین موج کروناست. کرونا خیلی سریع در سراسر کره زمین پراکنده شده و از همه¬ی کشورها تلفات می¬گیرد؛ امّا آلودگی هوا در سال ۲۰۱۷ حدود هشت میلیون نفر را به کام مرگ فرستاده است. گرمایش کره زمین بسیار کند و خزنده، آینده زمین را به خطر می¬اندازد؛ امّا توجه ما به آن کمتر است. سازمان بهداشت جهانی پیش بینی می¬کند تنها بین سالهای ۲۰۳۰ تا ۲۰۵۰ بیش از ۵۰۰ میلیون نفر قربانی تغییر اقلیم شوند.
واکنش سیستم بدنی ما به دلیل حساسیت بالابه ویروس کرونا سریع است. در مقیاس جهانی زمان آسایش و زمان بهبودی سیستم هم نسبتاً سریع است؛ در حالی که گرمایش جهانی فرایندی کند است و واکنش سیستم اتمسفر به آن نسبتاً طولانی است. اگر همین امروز جهان تصمیم بگیرد ورود گازهای گلخانه¬ای را به حد استانداردهای قابل قبول برساند، دهها سال طول می¬کشد تا سیستم اتمسفر به زمان آسایش و سپس به زمان بهبودی برسد. همه در یک کشتی نشسته¬ایم و سرنوشتمان به هم کره خورده است؛ پس هوای همدیگر را داشته باشیم.