کارناوال کرونا/ یادداشتی از عامر آبرون

واژه‌ی کارناوال از نظر ریشه شناسی لغوی به روم باستان برمیگردد و ریشه در زبان لاتین دارد و از دو ریشه کارنی به معنای گوشت و یواره به معنای منع کردن تشکیل شده است که آیینی بود در دین مسیحیت همانند رمضان اسلامی که در آن مسیحیان کاتولیک در مدت زمان مشخصی از خوردن گوشت منع میشدند.
و اما واژه‌ی کارناوال کم کم در طول تاریخ دچار دگردیسی کاربردی شد و اکنون این کلمه جشنهای پر سروصدا و پرزرق و برق عمدتا امریکای جنوبی و شرق آسیا را در ذهن تداعی می‌کند و معنای اصطلاحی آن هم به شادپیمایی تغیر یافته است.
شادی ، پایکوبی ، راهپیمایی ، موسیقی و توجه به ارکان بدن از ویژگیهای مشترک و بارز تمام کارناوالهای فرهنگی اخیر جهان می‌باشند ، اما با نگاهی به سیر تکامل مفهومی و کارکردی این واژه ، نگاه تیزبینانه‌ی پژوهش را متوجه ویژگی شاخص این اصطلاح می‌نماید که شاید از نظر عام پوشیده باشد.
میخائیل باختین نویسنده و فیلسوف روسی ، رمان را نزدیک‌ترین واقعۀ هنری به کارناوال‌های مردمیِ جاری در مکان‌های عمومی می‌دانست، بدین دلیل که رمان، بیشترین قابلیت انعکاس مساویِ صداهای مختلف انسانی و اجتماعی را در خود دارد و از سلطۀ تک‌صدایی گفتمان مسلط بر جامعه می‌کاهد تا‌ آنجاکه به واژگونی در نیروهای قاهر فرهنگی، مذهبی، اخلاقی و به سطح آمدن فرهنگ فرودستی و عامیانه می‌انجامد تا مروج مردم‌سالاری باشد. بنابراین میتوان 《ساختار شکنی اجتماعی》 را صفت بارز و مشترک تمام کارناوالها در تمام طول تاریخ از پیدایش تا به امروز دانست.
دو مورد از کارناوال در تاریخ و فرهنگ ما میر نوروزی و مراسم عروسی کردهاست.
با نگاهی نه چندان دور به تاریخ کهن ایرانی و حتی ادبیات گویشی ایرانیان ، میتوان ارکان مراسم میر نوروزی را مورد مداقه قرار داد که در آن پس از اولین چهارشنبه‌ی سال نو ، یکی از جوانان شوخ طبع از میان مردم عامه انتخاب میشد و در طول دوران سیپنج ( امارت موقت) زمام امور روستا یا قبیله به دستش سپرده میشد و فرودست ترین اعضای اجتماع وزیر و وکیل و دفتردار و خدم و حشم او میشدند و یکباره ساختارهای اجتماعی جامعه در هم میشکستند و حاکمان تبدیل به زیر دست میشدند و زیردستان برای مدتی هرچند محدود بر جامعه حکم میراندند.
نمونه‌ی دیگر مراسم عروسی کردها بود که با کیفیتی نه چندان چون گذشته هنوز هم جزو مراسم ریشه‌دار فرهنگی مردمان کرد زبان است که طی آن در مدت زمان کوتاهِ رقص و پایکوبی ، بسیاری از ساختارهای مسلط جامعه رخت بر می‌بستند. برادری که تا چند ساعت پیش به خاطر ناموسش خون به پا میکرد در این مراسم ، گرفتن دست خواهرش توسط پسران روستا را نماد رویش مجدد ، همبستگی و شادی جمعی میدانست. و در جامعه‌ای که تا دیروز در آن پسران دختران را انتخاب میکردند ، در طول این مراسم این دختران بودند که به ساختار شکنی پرداخته و به گزینش پسران میپرداختند و دستشان را برای رقص دسته جمعی میگیرفتند، و تا مدت زمانی هرچند کوتاه، حس انتخاب شدن در دنیای واقعی را به مردان اجتماع میچشاندند.
و اما این روزها تاریخ بشر شاهد کارناوالیست که هیچ تاریخ نویسی در هیچ برهه‌ای از زمان راوی آن نبوده است.
کارناوال کرونا پدیده‌ی نوظهوریست به غایت ساختارشکن که بیرحمانه تمام مولفه‌های اجتماعات سراسر دنیا را چون سونامیِ مهیبی در زیر بار قهرآمیز خود فرو می بلعد و در هم میشکند. آری کرونا نه به علم رحم میکند نه مذهب ، نه به مسجد رحم میکند نه مکتب. کرونا حتی چون دیگر امراض اپیدمیک هم نیست که زورش به پادشاهان و فرماندهان و رزمکاران و انسانهای قوی بنیه چه از نظر مادی و جسمی و چه از نظر اعتقادی نرسد. کرونا دقیقا آمده است که ساختار بشکند و بزرگان قبیله را به توقف موقت شعایر ابا و اجدایشان وادارد. مفاهیم و کنشهای تاریخی و اجتماعی چون نماز جمعه و جماعت ، صله رحم و دورهمی و مسافرت و مصافحه، رویدادهای ملی و مذهبی و ورزشی ، گردهماییهای چاره‌اندیشانه‌ی محلی و ملی و بین المللی ، وحتی مفهوم مقدس و جهانشمول کار و امرار معاش را به تابوهای بسیار زننده و خطرناک تبدیل کرده است ، طوریکه همه‌ی احاد جامعه ریز و درشت باسواد و بیسواد همه و همه تبدیل شده‌اند به وزیر و وکیل و خدم و حشمِ این میر گوشت‌تلخ نوروزی و برای سپری شدن دوران فرمانرواییش ، همدیگر را به اطاعت از فرمانهای به غایت ساختار شکنانه‌اش تشویق میکنند.
اینک جوامعی مانند چین که به تاریخچه‌ی فرهنگی مفهوم کارناوال و ساختارشکنیهای زودگذر آن واقف هستند ، بطور سمبلیک تاج( crown ) این میر بی‌لبخند نوروزی را به رسمیت شناختند و سیپنجی یا دوره سلطنت زودگذرش را با کمترین گزند ممکن پشت سرگذاشتند.
بدون شک هر جامعه‌ای که فرمانهای ساختارشکنانه‌ی کرونا را به سخره گیرد ، دیر یا زود باید منتظر جلادان بی رحم این چنگیز قهار و ریز باشد.

عامر آبرون