آسیب شناسی نظام آموزشی دانشگاه ها

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، نظام آموزشی بخش مهم و حیاتی هر کشوری است که دارای حوزه اثرگذاری گسترده ای در ابعاد مختلف جامعه به ویژه ابعاد علمی، اجتماعی و فرهنگی است. این نظام با تربیت نیروی انسانی مورد نیاز  آینده کشور گام موثری در رشد و توسعه آن ایفا می کند. همچنین با رشد توانایی ها، نبوغ و پتانسیل فکری قشر نوجوان و جوان در توسعه ی مرزهای دانش بشری، نقش بسیاری عهده دار است.

 از سوی دیگر نظام آموزشی نه فقط به خاطر مسائل فوق بلکه به جهت گسترش مرزهای دانش و از دیدگاه های رشد و بالندگی شخصی، ملی و بین المللی مورد تاکید و توجه می باشد. با در نظر گرفتن سرعت بالای رشد و گسترش علوم و فناوری از وظایف نظام آموزشی، انطباق هر چه بیشتر آن با این سرعت است که بدیهی است برخی از کشورهای در حال توسعه در این فرایند با مشکلاتی رو به رو باشند. اینکه این مشکلات چه مواردی هستند و چگونه به ساختار آموزشی دانشگاه ها تاثیر می گذارند سبب شد با کامل دلپسند، محقق و جامعه شناس به گفت و گو بنشینیم.

ساختار آموزشی دانشگاه ها

دلپسند در خصوص ساختار آموزشی دانشگاه ها و نقد های وارد بر آنها گفت: آموزش یکی از معیارهای جدی توسعه در همه جوامع محسوب می شود. اساسا جامعه ای که آموزش درست، قاعده مند، علمی و پایدار داشته باشد می تواند آن جامعه را در مسیر توسعه مناسب و مطلوب هدایت کند. آنچنان که بسیاری از کشورهای توسعه یافته ساختار آموزشی بسیار منظم و قانون مند دارند.

وی افزود: ساختار آموزشی در جامعه ایران در طی دوره های سیاسی مختلف تغییراتی را به خود دیده و با تغییر دولت ها دستور العمل ها، مجوزها و حتی اختیارات ساختار آموزشی تغییر کرده است. قاعدتا آن چیزی که اکنون می بینیم نظام مند شدن نظام آموزشی در تمام وجوه است.

دلپسند افزود: یکی از آفت های چند سال اخیر نظام آموزشی، نیروی انسانی آن بوده که حداقل تا چند سال گذشته بازنمایی اش را می توان در استخدام هیات علمی که به اصطلاح در دوره قبل اتفاق افتاده بود ببینیم. ساختار آموزشی با نیروی انسانی ماهر  و توانمند می تواند برون دادهای بسیار خوبی داشته باشد. طبیعتا اگر نیروی انسانی در یک ساختار آموزشی توانمندی های متناسب با ساختار آموزشی را نداشته باشد دانشجویان به عنوان نیروی تولید کننده و نیروی کار جامعه، ضعیف و ناتوان خواهند بود.

این جامعه شناس افزود: من کاری به بخش سلسله مراتبی و بروکراتیک دانشگاه ندارم و تنها به مساله آموزشی دانشگاه ها می پردازم که آیا واقعا نسبت دانشجویان به استاد و یا نسبت استاد به دانشجویان کافی است یا خیر. همچنین باید به این نکته توجه داشت که آیا اساتید چهل سال گذشته توانمندی لازم را داشتند و یا خیر.  به نظر من باید در این مورد و در خصوص  نحوه جذب اعضای هیات علمی در دانشگاه های مختلف شفافیت سازی هایی شود.

وی افزود: وقتی برون داد دانشگاه ها را نگاه می کنیم، می بینیم ساختار آموزشی ما به دلیل نیروی انسانی اش به شدت دچار چالش است. از این رو باید سازو کار مناسب و تخصص محور و ارزش محوری برای آن در نظر گرفت. طبیعا در چنین صورتی خروجی های بهتری هم خواهیم داشت. این امر حتی سبب شده فاصله ای بین اعضای هیات علمی قبلی و جدید از نظر نوع و میزان دانش و حتی نوع گفتمان آنها صورت بگیرد. بنابراین اگر این نیروی انسانی توانمند نباشد، یک نگاه شغلی به ساختار آموزشی خواهد داشت که سطحی نگرانه و سازمانی است و مبتنی بر علم نیست.

دلپسند افزود: رشد موازی دانشگاه های مختلف علمی کاربردی، آزاد و پیام نور با دانشگاه های دولتی سبب شده اند تنها ملاک آنها تولید مدرک و کاغذ باشد و نه دانش و تخصص. قطعا جامعه ای که آموزش دیده و تخصص دیده باشد خروجی اش در عملکرد دانش مفید خواهد بود.

این جامعه شناس افزود: من فکر می کنم دانشگاه های ما جدا از اینکه به لحاظ حجم سازمانی بزرگ شده  اند و تغییراتی هر چند مثبت در خصوص کوچک ترشدن آنها صورت می گیرد اما این تغییرات کافی نیستند. بودجه نهادهای آموزشی بسیار اندک است، این در حالی است که در بسیاری از جوامع توسعه یافته بیشترین میزان بودجه ریزی در نهادهای آموزشی است. من فکر می کنم ما نیازمند یک بازنگری جدی و شفاف در این زمینه هستیم.

سرفصل های آموزشی

دلپسند در خصوص سرفصل های آموزشی دانشگاه ها و نقدهای موجود در این زمینه گفت: بسیاری از سر فصل ها متناسب با نیازهای حال امروز جامعه نیست. بسیاری از سر فصل ها اصلا نیازهای جامعه را برآورده نمی کنند و بسیار نیازمند بازنگری هستند.

وی افزود: همین الان اگر شما نگاه کنید در بسیاری از دانشگاه ها خصوصا در دانشگاه های آزاد و پیام نور سرفصل ها مربوط به چندین سال پیش است. به همین خاطر ما نیاز به یک بازنویسی مجدد در سر فصل ها و منابع اصلی هستیم. بسیاری از منابع قدیمی هستند و تصمیمات برای سر فصل های درست کاملا مقطعی و سلیقه ای شده است. دانشگاه های مختلف سرفصل های متفاوت، منابع متفاوت و سطح دانش متفاوت دارند.

این جامعه شناس افزود: طبیعتا به دلیل این سرفصل ها شما دچار یک فاصله آموزشی می شوید که متناسب با نیازهای امروز جامعه نیست. این در حالی است که بسیاری از شرکت ها و نهادهای خصوصی به دلیل بهره برداری از دانش روز دنیا موفق هستند.

**عدم اختصاص بودجه کافی به تحقیقات دانشگاهی

دلپسند در خصوص نحوه بودجه ریزی به تحقیقات دانشگاهی گفت: بودجه ریزی در ایران برای فعالیت های آموزشی و پژوهشی مطلقا کافی نیست. بخاطر همین شما در تولید فکر که کار هزینه بری است مشکل دارید؛ چون نیازهای مالی فرد وقتی از طریق اعتبارات تامین نشود وی را مجبور می کند به فعالیت های مضاعفی دست زند که این امر تمام توان و نیروی فکرش را مستهلک می سازد.

وی افزود: استاد دانشگاهی که کتابی تولید می کند خروجی مالی چندانی از آن کتاب به دست نمی آورد. خیلی از کتاب ها اصلا به فروش نمی روند و هیچ استقبالی از آنها نمی شود. طبیعتا وقتی نیازهالی مالی کارگزاران تامین نشود، آنها مشغول فعالیت های دیگر می شوند.

**عدم استقبال از مطالعات میان رشته ای

دلپسند در خصوص وضعیت میان رشته ای در دانشگاه های ایران گفت: مطالعات میان رشته ای ضرورت هر جامعه ای است. یعنی بسیاری از حوزه ها در علوم انسانی نیازمند مطالعات میان رشته ای هستند. مطالعات میان رشته ای به دلیل حل مسائل پیچیده جامعه حائز اهمیت بسیار هستند، اما  در نظر نگرفتن بودجه کافی، عدم تطبیق سرفصل های آموزشی و نبود ارتباطات بین اساتید رشته های مختلف همگی سبب شده اند میان رشته ای ها به اندازه کافی رشد و بالندگی لازم را در دانشگاه های ما نداشته باشند.