وندالیسم به عنوان یک مسئله اجتماعی در شهر پیرانشهر/ یادداشتی از قادر خضرپور کارشناسی ارشد جامعه شناسی

اگر چه به رغم آسیب شناسان اجتماعی همه ی صور و انواع ناهنجاریها ی اجتماعی چون سرقت ،قتل ، قمار ، قاچاق ، خودکشی ، فحشا ، اعتیاد ، الکلیسم و وندالیسم و نظایرآن چه به مثابه انحراف و چه در زمره ی بیماری یا اختلال معلول ناسازگاری هایی است که بر روابط فرد و جامعه حاکم است ، مع الوصف باید توجه داشت که در همه ی دوره های تاریخی بنا به ماهیت و طبیعت ساختار ها ، سازمانها ، نهاد ها و روابط اجتماعی تولید از یک سو و سرشت روانی طبیعت زیستی انسان از سوی دیگر ، اشکال ، صور و انواع خاصی از کج روی ها ، اختلالات و نابهنجاری های اجتماعی در جوامع بشری بروز و نمود یافته است . از این رو در برخی از دوره های تاریخی بعضی از رفتارها را در جوامع ، رفتارهای مذموم و نژند تعریف کرده اند ، رفتارهای کجرو جدیدی نیز که خاص شرایط و جامعه جدید است مطرح شده اند . به عبارت دیگر با تغییر ساختارها و مناسبات اجتماعی ، باید ها و نباید ها ، سنجه ها و ملاک های سلامتی و بیماری اجتماعی ، ارزش ها و هدفهای فرهنگی و نحوه ی برداشت ، طرز تلقی و ارزیابی های افراد نیز متحول و دگرگون گردیده اند . این خود نه تنها اشکال و انواع جدیدی از نابهنجاریها را پدید آورده است ، بلکه میزان شیوع و رواج و نیز معنی و مفهوم آن را تغییر داده است. شاید سخن دور کیم شاهد صائبی بر این مدعا باشد که : «جنایت در واقع تعیین کننده ی مرز های وجدان اجتماعی واخلاق جمعی است . بدین گونه جنایت با وجدان جمعی بستگی دارد . اگر وجدان جمعی دگرگون شود و تحول یابد ، مفهوم نابهنجاری نیز دگرگون میگرددو تحول می یابد ».

توسعه ی جامعه مدرن خصوصاً شهر ها و تحولاتی که در سطح ساختارهای اجتماعی و مناسبات جمعی در دوران جدید به وجود آمده تمامی شئون و جنبه های مختلفه ی زندگی فردی و اجتماعی را متأثر ساخته و در دنیای امروز روابط انسانها در معرض تغییر و تحول و پیچیده تر شدن دائم و مستمر قرار دارد .تمدن ماشینی امروز که به دنبال خود توسعه ی مبتنی بر روابط رسمی و بی روح همراه با فرد گرایی مفرط ، رقابت سر سختانه و عقل گرایی ، در آمیختگی سنت های کهنه و نو ، تضعیف انسجام و همبستگی اجتماعی ، شکست ها و عقده های روانی پنهانی و امیال سرکوب شده و آرزوهای ناکام مانده و تشدید احساسات درماندگی ، سرخوردگی ، ناتوانی و اجحاف را به ارمغان آورده است . پیامد دیگر نیز داشته و آن عصیان روز افزون انسانها در برابر واقعیات اجتماعی و نیروهای سرکوب گر بیرونی است .به ویژه سرپیچی و عدم متابعت از قواعد و سنجه های حاکم بر رابط اجتماعی و طغیان علیه نظم دستوری جامعه و واکنش به محرک های بیرونی در فرم عکس العمل های منفی ، یکی از مهمترین و شاخص ترین واکنش های رفتاری برخی از گروه ها و افراد در جامعه است.

در شرایطی که همبستگی متقابل فرد و جامعه از میان برود و فرد نتواند به کمک مکانیزم ها و ابزارهایی که در جامعه در اختیارش قرار می دهد به اهدافش برسد ، در نتیجه از راههای دیگری که نژند است سعی می کند به آن اهداف برسد . درنتیجه میگوییم فرد نابهنجار شده است و وقتی این حالت به صورت عام در جامعه شیوع پیدا می کند میگوییم جامعه دچار آنومی یا نابسامانی شده است . و به عبارتی با از بین رفتن ارزشها و هنجار ها یا ضعیف شدن هنجار ها و ارزش ها ، اعضای جامعه دیگر ارزشها و اهداف مشترکی را قبول ندارند . به نظر مرتن بی هنجاری هنگامی به وقوع می پیونددکه فرد قادر نباشد با وسایلی که جامعه مشخص کرده به اهداف خود دست یابد و عکس العمل طبیعی این وضعیت روی آوردن به این انحراف است.

ناهنجاری ها در قالب های مختلفی در جامعه ظهور پیدا میکنند مانند سرقت ، اعتیاد ، فرار از خانه ، فحشا و غیره … که ناشی از اختلافات خانوادگی ، ستیز خانوادگی ، طلاق و… می باشد . یکی از این نابهنجاری ها گرایش جوانان و نوجوانان به تخریب می باشد که در نوع خود می تواند شامل تخریب اموال عمومی ، فضای سبز ،جاده ها ، سنگ فرش ها ، دیوارها و… می باشد . چنین فردی را در اصطلاح جامعه شناسان وندال می گویند و گرایش به اینگونه تخریب ها وندالیسم نامیده می شود.

وندالیسم نه تنها به عنوان یک کجروی و رفتاری بزهکارانه ، بلکه به مثابه یک معضل یا مسئله اجتماعی در بسیاری از جوامع از سوی صاحب نظران و آسیب شناسان مطرح شده است.

 

جوانانی که وسایل پارک ها یا زمین های بازی را تخریب می کنند و علائم و نشانه های جاده ها و درخت ها و فواره ها را ازبین می برند ، تا آنجا پیش می روند که گاهی ابزار و وسایل مورد نیازعمومی را تخریب و غیر قابل استفاده می سازند . اتومبیل داران ، بخصوص آنهایی که اتومبیل گران قیمت دارند ، دائماً شکایت می کنند که بدنه ی ماشین آنها آسیب می بیند و یا لاستیک چرخشان پنچر می شود و گاهی شیشه ها و آیینه های اتومبیل شکسته میشود از این رو مییر و کلینارد (۱۹۷۵)وندالیسم را بعنوان نوعی تخریب ارادی و اموال به صورتی تکرار شونده ، مستمر و با انگیزه های خاص تعریف کرده اند . به نظر آنان در عمل غیر ممکن است که بتوان وسعت یا هزینه ی وندالیسم را در جامعه امروز برآورد کرد.

میلز وندالیسم و سایر اشکال کژ رفتاری را معلول دگرگونی ساختی در جامعه می داند . به زعم او کشاکش میان اخلاق ، رسوم ، ارزشها و منافع گروههای اجتماعی زمینه را برای پیدایی انواع صور بزهکاری ، کژ رفتاری و یا آسیب اجتماعی فراهم می سازد . زمانی که یک نظام اخلاقی مورد تغییر و یا تهدید قرار گیرد ، افرادی که نظام اخلاقی موجود حافظ منافع آنهاست در ممانعت از تضعیف و یا تغییر آن کوشا می شوند . در مقابل گروه دیگری خواستار دگرگونی و فروپاشی آن میگرند . نتیجتاً بین دو گروه اجتماعی متعارض و متضاد برخورد و ستیزه در می گیرد و زمینه مساعدی برای پیدایش آسیب های اجتماعی خاص فراهم می شود.

پرورش نیروی انسانی و کارآمد وجذب سرمایه در حوزه تولید از محور های اساسی برنامه ریزی های توسعه محسوب میشوند. و این امر جز از طریق جوانان بالنده و پویا محقق نخواهد شد ، در کشور ما فراوانی این گروه افراد جامعه نسبت به گروههای دیگر خیلی بیشتر است. در واقع کشور ما صاحب یکی از جوانترین جمعیت هاست، به طوری که نزدیک به نیمی از افراد به آن کمتر از ۱۹ سال و حدود دو سوم کمتر از ۳۵ سال سن دارند. هرگونه کم توجهی به افراد این گروه سنی به جای اجتماعی نمودن آنان، موجب آموختن نقش های ناسازگارانه میشود. انجام رفتارهای تخریب گرانه توسط این گروه سنی (جوانان و نوجوانان ) در جامعه گویای این واقعیت است که در بین جوانان و نوجوانان تخریب گرایی وجود دارد.

طبق شواهد، آمار و گزارش منتشر شده میزان ارتکاب رفتارهای تخریب گرانه روند افزایشی بالایی داشته است که آثار و نتایج آن نه تنها کانون خانواده را تهدید میکند، بلکه برسلامت و امنیت جامعه تأثیر منفی خواهد داشت.

مسئله وجود وندالیسم در جامعه کنونی ایران و ازجمله شهر پیرانشهر، موضوعی است که در سطح گسترده مطرح است و ارگان ها، سازمانها و دولت هزینه های زیادی را برای آن خرابکاری ها پرداخت می نمایند، در واقع هزینه هایی که باید صرف آبادانی و رشد و توسعه و نوسازی گردند، صرف تعمیر و نگهداری و بازسازی میشوند. از آنجا که تخریب اموال عمومی می تواند مقدمه ای برای رفتارهای بزهکارانه ی دیگری باشد به اهمیت مسئله ی وندالیسم می توان پی برد بنابراین تلاش برای شناسایی عواملی که با رفتارهای تخریب گرانه مرتبط هستند، ضروری به نظر می ر سد.

یادداشتی از قادر خضرپور کارشناسی ارشد جامعه شناسی