کارکرد گفتمان دشمن خیالی در حمله اردوغان به عفرین

کارکرد گفتمان دشمن خیالی در حمله اردوغان به عفرین دکتر احمد بزله دانش آموخته جغرافیای سیاسی در بسیاری از جوامع، دشمن سازی از بدو تولد در خانواده آغاز می شود و بعدها توسط سیستم آموزشی و نظام رسانه ای تقویت می شود مثلا قصه هایی که برای بچه ها [در فرانسه] حکایت می شد پر است […]

کارکرد گفتمان دشمن خیالی در حمله اردوغان به عفرین دکتر احمد بزله دانش آموخته جغرافیای سیاسی

در بسیاری از جوامع، دشمن سازی از بدو تولد در خانواده آغاز می شود و بعدها توسط سیستم آموزشی و نظام رسانه ای تقویت می شود مثلا قصه هایی که برای بچه ها [در فرانسه] حکایت می شد پر است از دیو و پری بد ذات و موجودات اهریمنی. مثلاً لولوخورخوره، بچه های شلوغ و شیطان را در این قصه ها می گیرد و می خورد و جهان خارجی چون چیزی خطرناک در نظر گرفته شده است.

     با وجود اینکه ماهیت اخلاقی گفتمان دشمن خیالی همواره مورد تردید است اما منافع آن بـه حدی است که کمابیش بیشتر نظامهای سیاسی به تولید آن اقدام می کنند. در این میان تحریک افکار عمومی علیه دیگری، « ملت سـازی »، هویـت سازی، احیاء هویت های فروپاشیده، مشروع جلوه دادن رفتارهای توسعه طلبانه، وجدان زدایی از نیروهای خودی، کسب حمایت افکـار عمـومی داخلـی،  تحکـیم موقعیـت و مرزهـای سیاسـی، تقویـت حـس قلمروخواهی و وطن پرستی، افزایش تکاپوی ملی، انحـراف افکـار، ارضـاء تمـایلات درونی ملـت، سـرپوش گذاشتن بر مشکلات داخلی و تهییج و تقویت روحیه نیروهای خودی تنها گزیده ای از کارکردهای دشمن خیالی به شمار می روند.

     گفتمان دشمن خیالی با ایجاد مرزهای نمادین میان «ما » در برابر«آنها » در هر مقطع زمانی کارکردهای مختلفی دارد. گفتمان دشمن فرضی به طور طبیعی متضمن نوعی سلطه درونی است نظام های گفتمانی با استفاده از تصویر ژئوپلیتیکی دشمن خیالی، جهانی برده و ساکت را پدید می آورند و زور و قدرت را جایگزین استدلال می کنند، مروجان این گفتمان  مدعی می شوند که مستدل سخن می گویند آنها با توسل به دشمن خیالی تلاش می کنند تا مشروعیت خود را به دیگران بقبولانند و در این میان هر قدر قدرت دشمن سازی آنها بیشتر باشد و توسط فناوریهای مختلف گستره بیشتری بیابد، کانون های قدرت بادوامتری تأسیس می شود؛ چرا که توده های کم آگاه چونان حیوانی بی اراده در برابر اینگونه گفتمانها تسلیم شده و خود را فقط در تصویری که این گفتمان برای آنها تدارک دیده است، مشاهده می کنند هیچ جنگی اتفاق نمی افتد مگر اینکه قبل آن توده های نااگاه متقاعد به جنگیدن با» آنهای» ساختگی شده باشند.

     امروز روز استفاده از گفتمان دشمن سازی در منطقه خاورمیانه بدلیل اینکه بیشتر کشورها ایدئولوژیک بوده و علت وجودی کارآمدی ندارند که بتوانند اتحاد و یکپارچگی سرزمینی خود را در آینده تضمین کنند بیشتر مشاهده می شود نمونه بارز آن این روزها در سیاست خارجی ترکیه موج می زند. حزب عدالت و توسعه AKP با رهبری اردوغان با پشتیبانی رسانه های ترکیه، با بزرگنمایی بیش از حد تهدیدات ناشی ازحزب پ ک ک  و تهدیدات  فرضی ناشی از ی پ گ گفتمان دشمن سازی را فعال کرده و در سوی دیگر بیگانه هراسی و ترس از آمریکا  را رواج می دهد، او واشنگتن را به حمایت از کودتای نافرجام ۲۰۱۶ متهم کرده است. همچنین «یگان های مدافع خلق» YPG را برخلاف ارای جهان تروریست می خواند و برای رسیدن به اهداف خود و حزبش  شعار مبارزه با تروریسم را در درون و بیرون از ترکیه سر داده است به همین علت  نیروهای ارتش ترکیه با همراهی ارتش ازاد سوریه در روز ۲۰ ژانویه ۲۰۱۸ به منطقه محصور کردنشین عفرین در شمال غرب سوریه حمله کردند .

     رییس جمهور ترکیه از کودتای نافرجام برای تصفیه بزرگ در ترکیه بهره برداری کرده است. وی بیش از ۵۰۰۰۰ نفر را بازداشت و حدود ۱۵۰۰۰۰ را عمدتا به خاطر حمایت از کودتا برکنار کرده است. دولت اردوغان  همچنین هزار نفر از ۳۰۰۰ نفر اعضای حزب  دموکراتیک خلقها HDP را در ترکیه دستگیر کرده است اردوغان با عملیات عفرین به عنوان کمپینی برای از بین بردن تهدیدی بالقوه برای امنیت ملی این کشور چندین هدف را دنبال می کند اردوغان برای انحراف افکار عمومی ترکیه از مشکلات اقتصادی و منحرف کردن افکار عمومی ترکیه و جهان در مورد دستگیریهای طرفداران و اعضای  حزب دموکراتیک خلقها DHP و سرکوب مخالفان دیگر داخلی خود با حمله به عفرین نگاهها را متوجه خارج کرد. همچنین حمله به عفرین می تواند موجب افزایش اقبال عمومی ترک های ناسیونالیست بخصوص  از کاندیداهای جناح وی در انتخابات پارلمانی آتی یعنی سال ۲۰۱۹ شود. حزب عدالت و توسعه می خواهد ترکیه را زیر شعار ناسیونالستی جنگ با کردها و تروریسم متحد کند و در نظر دارد  که توجه افکار عمومی را از انتقاد روزافزون از نحوه حکم رانی وی که ثابت کرده دیکتاورمابانه است را منحرف کند.

     ترکیه در زمان آتاتورک به خاورمیانه از دید غربی‌ها نگاه می‌کرد، اما ترکیه جدید موضع جدیدی در قبال منطقه دارد و به این منطقه از نقطه نظر حمایت حزب عدالت و توسعه از اخوان‌المسلمین نگاه می‌کند. نخبگان حزب عدالت و توسعه معتقد هستند اگر میانه روی داشته و از طریق انتخابات دمکراتیک در آنکارا به قدرت بیایند گروه ‌های اخوان‌المسلمین سوریه و مصر نیز باید بتوانند همین کار را در قاهره و دمشق انجام دهند رویای ترکیه فعلی یک منطقه خاورمیانه‌ تحت حکومت احزاب اخوان‌المسلمین است که برای رهنمود، چشم به ترکیه داشته باشند. اردوغان برای رسیدن به این هدف یعنی تقویت اخوان المسلمین سوریه  که شاخه نظامی آن ارتش آزاد است احتیاج به توسعه طلبی دارد و برای  مشروع جلوه دادن این رفتارهای توسعه طلبانه احتیاج به دشمن سازی دارد این دشمن خیالی گروه های کرد هستند که با اداره سرزمین های خود در شرایط ناگوار سوریه پس از جنگ داخلی ٢٠١١، تصمیم به خودگردانی در چارچوب سوریه ای فدرال گرفتند آنها مسئولیت پذیری سیاسی خود را اثبات کرده اند و توانسته اند با تجهیزات محدود، اما انضباط چشمگیر و اعتقاد راسخ، با تلاش فراوان در برابر حملات داعش دفاع کنند. اما در جنگ عفرین تا این لحظه به خاطر برتری آتش ارتش ترکیه و حجم سنگینی از آتش نیروهای ترکیه و ارتش ازاد بخش های زیادی از کانتون عفرین به تصرف این مهمانان ناخوانده درامده است.

     جغرافیا یک تقدیر است، کردهای سوریه هم در همسایگی جمهوری ترکیه اند قدرتی منطقه ای و عضو ناتو که به تازگی روسیه را هم در حمله به عفرین با خود همراه یا حداقل ساکت کرده است در این بین تا این لحظه آمریکا ، اتحادیه اروپا وجهان سکوت کرده اند که این یا از نادانی است یا نشانه تبهکاری ، این امر نخبگان دینی ، مذهبی و سردمداران حکومت های جهان اسلام را در بر می گیرد چرا که آنها هم برخلاف اصول انسانی و اموزه های دینی خود بی تفاوت و منفعل عمل می کنند در همین رابطه در قران کریم درباره نقش انسان در باره عدالت و صلح چنین آمده است:

وَإِن طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا فَإِن بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتَّى تَفِیءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ فَإِن فَاءتْ فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ (سوره الحجرات ایه ۱۰).

و اگر دو گروه از مؤمنان با یکدیگر به جنگ برخاستند، میانشان آشتی، افکنید و اگر یک گروه بر دیگری تعدی کرد، با آن که تعدی کرده است بجنگید تا به فرمان خدا بازگردد پس اگر بازگشت ، میانشان صلحی عادلانه برقرار کنید و عدالت ورزید که خدا عادلان را دوست دارد.

            همچنین در همین سوره آمده است:

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَهٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ (اآیه ۱۱)

هر آینه مؤمنان برادرانند میان برادرانتان آشتی بیفکنید و از خدا بترسید، باشد که بر شما رحمت آرد

     پیش بینی آنکه کار اردوغان و امثال آنها به کجا می انجامد، چندان سخت نیست؛ چرا که روند و فرآیند تحول اجتماعی-فرهنگی جهان، به عنوان پدیده ای جبری، ضمن محو این گونه اندیشه ها، زمینه تغییر دیدگاه و رویکرد و یا شکست اردوغان را فراهم خواهد ساخت. در نهایت اینکه جغرافیای خاورمیانه متعلق به همه ملت و اقوام خاورمیانه است تنها در صورت رویکرد  برد- برد در میان همسایگان که زمینه سود مشترک به نفع همه طرفهای درگیر است صلح برقرار خواهد بود. نباید گمان داشت که تقریبا هیچ اختلافی نیست که نتوان ان را از طریق گفتگوی مشترک بین ملت های خاورمیانه با همدیگر و احترام گذاشتن به اراده همدیگر حل نمود و نتوان صلح در منطقه را برقرار و نهادینه کرد.