فعالیت گسل پیرانشهر و پتانسیل های زلزله های آن
فعالیت گسل پیرانشهر و پتانسیل های زلزله های آن یاداشت دکتر احمدبزله دانش آموخته جغرافیای سیاسی دانشگاه خوارزمی زلزله پدیده ای طبیعی است که گاهگاهی در نقاط خاصی از دنیا اتفاق می افتد در واقع این حرکت پوسته زمین است که باعث زمین لرزه می شود. زمین از هسته داخلی، هسته بیرونی و گوشته […]
فعالیت گسل پیرانشهر و پتانسیل های زلزله های آن
یاداشت دکتر احمدبزله دانش آموخته جغرافیای سیاسی دانشگاه خوارزمی
زلزله پدیده ای طبیعی است که گاهگاهی در نقاط خاصی از دنیا اتفاق می افتد در واقع این حرکت پوسته زمین است که باعث زمین لرزه می شود. زمین از هسته داخلی، هسته بیرونی و گوشته زیرین و گوشته فوقانی و پوسته تشکیل شده است. به مجموع پوسته و گوشته فوقانی زمین، سنگ کره یا لیتوسفر می گویند اگر چه ضخامت سنگ کره در خشکی ها حدود ۱۰۰ کیلومتر است اما یکپارچه نیست و از تکه هایی به نام ورقه تشکیل شده است که روی خمیر کره جابجا می شوند. (از عمق ۱۰۰ کیلومتری تا عمق ۳۵۰ کیلومتری سست کره یا خمیرکره نامیده می شود). با توجه به اینکه در عمق ۱۰۰ تا ۳۵۰ کیلومتری زمین مواد این قسمت به نقطه ذوب خود نزدیکند سنگهای این قسمت حالت خمیری دارند و ورقههای سنگ کره میتوانند روی آن بلغزند زمین شامل ۷ ورقه بزرگ و تعدادی ورقههای کوچک است دراین میان بزرگترین ورقه ورقه اقیانوس ارام است که در همه جا از اب پوشیده شده است از ورقههای دیگر می توان به ورقه اسیا_اروپا، امریکای جنوبی، افریقا، امریکای شمالی نازکا، عربستان، ایران و …اشاره کرد ضخامت ورقهها در محل اقیانوسها اندک است و بین ۸ تا ۱۲ کیلومترتغیرمیکند در مقابل ورقهها در زیر پوسته قارهای بین ۷۰ تا۱۰۰ کیلومتر ضخامت دارد.
نقشه ورقههای زمین(مرز ورقهها باخطوط سیاه و رنگی مشخص شده است و پیکانها جهت حرکت ورقهها رانشان میدهند).
ماهیت حرکت ورقهها نسبت به هم به سه شکل مختلف صورت میگیرند :
۱٫حرکت دور شونده یا واگرا : مانند دور شدن ورقه عربستان ازافریقا که نتیجه ان پیدایش دریای سرخ است.
- حرکت نزدیک شونده یا همگرا: مانند برخورد رشته کوه هیمالیا از برخورد ورقه هندوستان با آسیا به وجود آمده است یا رشته کوه زاگرس حاصل برخورد ورقه عربستان با ایران است.
- حرکت امتداد لغز: که بیشتر درورقههای اقیانوسها دیده می شود
پیامد حرکت این ورقهها : میتوان به زلزله ،سونامی(موج های عظیم ناشی از زلزلههای بالای۵/۶ریشتر زیر دریا)،جابجایی قارهها، اتشفشان و پیدایش گسلها (گسل نوعی شکستگی ای است که در آن سنگهای دو طرف شکستگی نسبت به هم جابجا شده اند) اشاره کرد. این جابه‌جایی می‌تواند از چند میلی‌متر تا صدها متر باشد.. انرژی آزادشده به هنگام حرکت سریع گسلهای فعال، عامل وقوع اغلب زمین‌لرزه‌ها است.
اغلب زمین لرزهها در نواحی مشخصی که به مناطق لرزه خیز یا کمربندهای زلزله معروفاند اتفاق می افتد این کمربندها محل تماس ورقهها هستند مهم ترین این کمربندها عبارتاند از حاشیه اقیانوس ارام و کمربند آلپ-هیمالیا است که بر کوههای جوان هیمالیا، آلپ،البرز،زاگرس منطبقاند.
با توجه به واقع شدن ایران بر روی کمربند آلپ-هیمالیا و وجود گسل های فراوان، وقوع زلزله در فلات ایران امری طبیعی است . ایران جزء ۱۰ کشور بلاخیز و ۶ کشور زلزله خیز دنیا است که زلزله مسبب بیشترین تلفات انسانی در آن می با شد و کمر بند زلزله ۹۰ درصد از خاک کشور ما را دربر گرفته است ایران از جمله کشورهایی است که گسل های فراوان دارد و حرکت این گسل ها باعث رها شدن انرژی ذخیره شده و بروز زلزله های مکرر می شود
نقشه گسل های ایران
سامانه های گسلی در ایران زیادند چرا که ایران تحت فشارسه صفحه اسیا-اروپا، صفخه هند و صفحه شبه جزیره عربستان میباشد یک سامانه گسلی مانند زاگرس که حدود هزار کیلومتر طول دارد، تنها در یک رویداد زمین لرزه گسیخته نشده و قطعات مختلف آن در رویدادهای مختلف و مجزای زلزله در طول‌های کوچکتر از هم گسیخته شده است. این قطعات هر کدام ممکن است دارای طول‌های مختلف مانند ۶۰، ۷۰ یا ۱۰۰ کیلومتر باشند و هر کدام، فعالیت و توان لرزه‌زدایی متفاوتی دارند
بیشتر شدن میزان فعالیت گسلها در غرب ایران می‌تواند ناشی از فشار صفحه عربی به زیر صفحه زاگرس باشد. همچنین شهرسازی و سدسازی می تواند باعث تحریک گسلها در مقیاس محلی و بوجود اوردن زلزله شود پیدایش این سامانه گسلی را ۵تا ۱۰ میلیون سال پیش براورد کردهاند قطعات این گسل عبارتند از گسل درود نهاوند،کارون، صحنه،مروارید و پیرانشهر.
گسل پیرانشهر که در واقع دنباله گسل سراسری زاگرس بوده و بطول تقریبی ۹۶ کیلومتراز پیرانشهر تا سردشت امتداد دارد شکستگی اصلی این گسل از نزدیکی روستای کهنه لاجان در پای کوه شروع شده و تا سردشت امتداد دارد همچنین دارای شکستگیهای کوچکتری دربخشهای دیگر می باشد که در نقشه پیوستی مشخص شده است
نقشه گسل های بزرگ و کوچک پیرانشهر ( گسل پیرانشهر ): با رنگ نارنجی خطوط شکستگیهای گسلی مشخص شده اند
سامانه گسلی زاگرس دارای قدرت لرزهای با بزرگای ۶تا۷ ریشتراست که با توجه به سرعت بالاآمدگی ۱۷ میلیمتری کوههای زاگرس در هر سال که ناشی از برخورد صفحه ایران وصفحه عربستان است ممکن به نظر می رسد بنابراین گسل پیرانشهر هم به عنوان بخش انتهایی و شمال سامانه گسلی جوان زاگرس توان ایجاد زلزله با بزرگی ۶٫۹۷ درجه در مقیاس ریشتر را دارد (یزدانفر،۱۳۹۳:) به باور بربریان چندین زلزله ناشی از فعالیت گسل پیرانشهر بوجود امده اند که می توان به زمین لرزه سال ۱۹۶۹و ۱۹۷۰ میلادی اشاره کرد در زمین لرزه ۲۵ اکتبر۱۹۷۰ میلادی (۴۷ سال پیش)با بزرگای ۵ ریشتر در نزدیکی پیرانشهر ۱۵۰ خانه خسارت دیدند و ۲۰ نفر مجروع شدند.
شاخه اصلی گسل پیرانشهر از جنوب غربی ابخوان پیرانشهر می گذرد پیش بینی می شود با ابگیری سدهای که در این منطقه در حال احداث و بهره برداری هستند سطح آبهای زیرزمینی نزدیک ۳ متر کاهش پیدا کند که موجب نشست زمین و ایجاد شکاف می شود همچنین در اثر ابگیری این سدها قسمت های از سطح این گسل سنگین تر میشود که ممکن است باعث تشدید فعالیت این گسل و بوجودآمدن زلزله شود.
نقشه ابخوان و گسل های کوچک و بزرگ پیرانشهر(گسلها با رنگ قرمزمشخص شده اند)
بعداز زلزله ۷٫۳ریشتری کرمانشاه رییس دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه در زاگرس زلزله‌هایی با بزرگای ۷.۲ و یا ۷.۳ کمتر مشاهده میشود، اظهار کرد: بیشتر زلزله‌ها در حوزه زاگرس و به ویژه در شمال غرب زاگرس در فرکانس‌های میان ۴ تا ۶ است و ظهور این زلزله با این بزرگا نشان دهنده اتفاقاتی است که در آینده احتمال رخ دادن آن می‌رود.وی ثبت زلزله‌هایی با بزرگای بیشتر در استان آذربایجان غربی و رخداد زلزلههای بزرگتر و بیشتر در شمال شرق زاگرس مانند زنجان را از جمله اتفاقاتی دانست که در آینده احتمال رخ دادن آن می‌رود. با توجه به این گفته و وجود گسل های متعدد در استان آذربایجانغربی مانند گسل ارومیه ،گسل زرینه، گسل کوه شهیدان،گسل اشنویه، گسل کورانآباد، گسل سلماس و گسل پیرانشهر وثبت چندین زلزله در سال ۹۵احتمال وجود زلزلههای شدیدتر دور از انتظار نیست. ثبت ۴۴ مورد زمین لرزه بین ۳ تا ۴ ریشتر و هفت مورد نیز بین ۴ تا ۴٫۳ ریشتر در سال ۱۳۹۵ نشان می دهد استان اذربایجان غربی مستعد زلزلههای قویتری باشد در استان آذربایجان غربی ۱۰ شهر و ۷۲۷ روستای آذربایجان غربی با ۴۰۰ هزار نفر جمعیت روی خط گسل قرار دارند. سلماس، پیرانشهر، ربط، باروق، کشاورز، چهاربرج، سیلوانا، امیرآباد، سرو، سیه چشمه، قره ضیاءالدین هم اکنون بر روی خط گسل واقع شده اند.با توجه به این امر اتخاذ تدابیر ویژه در سطح استان و در سطح شهرستان پیرانشهردر این زمینه ضروری است .
با توجه به قرارگیری ایران روی کمربند زلزله آلپ-هیمالیا و وجود گسلهای فراوان دراستان وشهر پیرانشهر هیچ زمانی در هیچ شرایطی نباید غافل از زلزله باشیم. زمانی که رفتار زلزله‌ها به دقت شناسایی میشود باید رفتار انسان‌ها منطبق بر آن سازگار شود به این معنی که اگر گفته میشود زلزله ذاتی است، باید گفته شود که مقاوم سازی ذاتی باشد و استاندارهای ساخت و ساز باید بالا و ضد زلزله باشند به همین خاطر مجموعه قوانین و دستورالعمل‌های لازم برای مقاوم‌سازی و ایمن‌سازی سازه‌ها و ساختمان‌های قدیمی و نظارت شدید بر ساخت وسازهای جدید باید به مردم، کارشناسان و مهندسان مربوطه ابلاغ گردند و طبق اصول مهندسی ضد زلزله ساخت و سازها اجرا گردند. همچنین در اجرا و احداث پروژههای بزرگ مانند سدسازی باید پیامدهای زیانبار زیست محیطی آن مورد توجه قرار گیرد. درهمین زمینه هم بالا بردن آگاهی شهروندان و اموزش فراگیر برای مقابله با بلایای طبیعی عاملی مهم در کاهش تلفات میباشد.
منابع
- کاملیا یزدانفر(۱۳۹۳)، تعیین فعالیت گسل پیرانشهر به عنوان جوان ترین قطعه راندگی شمال غربی زاگرس با کاربرد مدل DTM افزار و نرم GIS، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال ۲۹، شماره چهارم، زمستان ۱۳۹۳، دانشگاه گلستان. صص ۱۳۳-۱۴۶٫
- قنواتی،عزتاالله و دیگران (۱۳۹۴)ارزیابی اثرات انتقال آب بین حوضهای بر مخازن آب زیرزمینی و نشست زمین (مطالعه موردی: انتقال آب رودخانه زاب به دریاچه ارومیه)پژوهشهای ژئومورفولوژی سال چهارم، شماره ۲، پاییز۱۳۹۴ ، دانشگاه خوارزمی صص ۲۹-۴۴٫٫
۱- Eftekharnezhad , J., 1975, Brief history and structural development of Azarbaijan. Geo. Surv. Iran. Internal report 8p.
۲- Talebian M. and Jackson J., 2002 , Offset on the Main Recent Fault of NW Iran and implications for the late Cenozoic tectonics of the Arabia–Eurasia collision zone, Geophys. J. Int. (2002) 150, 422–۴۳۹
واقعا دستخوش بو اغای احمد بزله که معلمی منه و افتخار دکم که معلمکی وه ک اغای احمد بزله م هیه واقعا زحمتی ته شاوه که بو شارکه ی پیرانشهر(خانه) تحقیقاتکی مفیدی نوسیوه که تواوی خلک نیازمند به و نوسراوه جوانه و مفیده هیه براستی دستخوش